Gereformeerden verschillen onderling van mening over de vraag hoe de Bijbel gelezen moet worden. Neem bijvoorbeeld Genesis 1-3, drie hoofdstukken die schepping en zondeval beschrijven. Sinds kort staat voor sommige gereformeerden niet bij voorbaat vast of schepping en zondeval zijn geschied zoals Genesis dat beschrijft. Deze Bijbelhoofdstukken lezen zij als een poëtische tekst die religieuze motieven bevat. Zij erkennen dat hun Schriftverstaan afwijkt van een historische lezing van Genesis 1-3 die gereformeerden altijd hebben voorgestaan. Toch menen zij dat dit meningsverschil een gemeenschappelijk belijden niet frustreert. Wat volgens hen beide opvattingen verbindt, is een gezamenlijk aanvaarden van het Schriftgezag.

Natuurwetenschap

Wie Genesis 1-3 als een poëtische tekst met religieuze motieven leest, verklaart allereerst de herkomst van deze in zijn ogen dichterlijke tekst. Daarna legt hij de actuele betekenis uit van religieuze motieven die volgens hem in Genesis 1-3 staan.

Afhankelijk van theologische vooronderstellingen variëren die verklaringen van een hartelijke oproep om gelovig in te stemmen met dit oud-oosterse lied dat de grootsheid van Israëls God bezingt, tot het zich laten inspireren door het religieuze idee dat de mensheid gelukkig niet aan het toeval overgeleverd is.

Een historisch-kritische methode scheidt per definitie geschiedenis van betekenis

Die uiteenlopende verklaringen delen een gemeenschappelijke overtuiging: een reëel paradijs, Gods schepping van man en vrouw, de instelling van het proefgebod en de zondeval zijn geen historische feiten.

Op de vraag van een Bijbellezer wat hij dan wel kan weten over het ontstaan van de schepping verwijzen voorstanders van deze historisch-kritische lezing van Genesis 1-3 hem naar seculiere natuurwetenschappelijke meningen.

Orthodox

Anders ligt het met een van huis uit gereformeerd theoloog die het christelijk belijden wil verbinden met een historisch-kritisch Schriftverstaan. Hij wil orthodox blijven, waarom hij het feit van schepping en zondeval aanvaardt en de verlossing van zondaren door Jezus Christus belijdt.

Dat wil echter nog niet zeggen dat hij Genesis 1-3 in zijn geheel als een beschrijving van historische gebeurtenissen leest. Hij maakt namelijk onderscheidt tussen vorm en inhoud. In zijn ogen heeft de huidige wetenschap de vorm van deze Bijbelhoofdstukken ingehaald.

Hij weet dat dit kritisch Schriftverstaan het historisch karakter van Genesis 1-3 aantast. Wel houdt hij de inhoud –de feiten van schepping en zondeval– nog steeds overeind. Door een vergelijking van deze Bijbelgedeelten met oud-oosterse sagen en mythen over de godenwereld, het ontstaan van de wereld, de herkomst van mensen en van het kwaad en lijden, probeert hij de theologische betekenis van deze twee feiten te verduidelijken.

Schriftgezag

In Genesis 1-3 hangen de Schepper, Zijn schepping en schepselen onlosmakelijk samen met Gods scheppen waarmee de geschiedenis aanvangt. Een historisch-kritisch Schriftverstaan scheidt per definitie geschiedenis van betekenis en onderwerpt Bijbelse geschiedschrijving aan een kritisch onderzoek.

Een theoloog die deze kritische vorm van Schriftverstaan omarmt en tegelijkertijd orthodox wil blijven, probeert de theologische betekenis van de Bijbeltekst veilig te stellen. Vroeg of laat stelt dit kritische onderzoek echter ook hem voor de vraag of de Bijbel wel betrouwbaar is, omdat Bijbelse geschiedschrijving dit historisch-kritisch onderzoek niet ongeschonden doorstaat. Die Schriftkritische vraag ondermijnt het gezag van de Schrift.

Aanpassen

Voor het beantwoorden van deze fundamentele vraag deinst iemand terug die een historisch-kritisch Schriftverstaan wil verbinden met het christelijk geloof. Wat hem daar vooral van weerhoudt is het kerkelijk belijden. Hij wil met de kerk zijn geloof in God de Vader, Schepper van hemel en aarde, blijven belijden.

Een historisch-kritisch Schriftverstaan veroorzaakt een uitleg van de Apostolische Geloofsbelijdenis die afwijkt van een reformatorische verklaring

Daarom handhaaft hij die woorden vanuit een hartelijke verbondenheid met dit kerkelijk belijden. Maar hij voorziet die belijdenis van een nieuwe betekenis die een evolutionistische verklaring van het ontstaan van de werkelijkheid erkent. Zo wijzigt hij als gevolg van zijn Schriftverstaan de betekenis van de eerste woorden van het credo. In zijn ogen betreft die aanpassing slechts een onderdeel en niet heel de Apostolische Geloofsbelijdenis.

Crisis

In tegenstelling tot deze nieuwe opvatting verbindt de Heidelbergse Catechismus (HC) alle onderdelen van het credo wel met elkaar. Dat gebeurt bijvoorbeeld in Zondag 23, waar gevraagd wordt wat het een mens nu baat dat hij dit alles gelooft.

Het woord ”alles” in deze zondag verwijst naar Zondag 9-22. In die zondagen zet de HC aan de hand van de Apostolische Geloofsbelijdenis de betekenis van de Evangeliebeloften uiteen. Zondag 9 en 10 verklaren de woorden: „Ik geloof in God de Vader, Schepper van hemel en aarde.” Deze uitleg is gebaseerd op een Schriftverstaan dat een historische beschrijving van de feiten van schepping en zondeval veronderstelt.

Een historisch-kritisch Schriftverstaan ondermijnt dus het Schriftgezag. Het veroorzaakt een uitleg van de Apostolische Geloofsbelijdenis die afwijkt van een reformatorische verklaring van deze belijdenis. Dit verschil raakt uiteindelijk het hart van het gereformeerd belijden: de rechtvaardiging door het geloof, en stort een kerkverband van gereformeerd belijden in een crisis.

Heere, regeer ons door Uw Geest en Woord!

De auteur is christelijk gereformeerd predikant en docent Bijbelse vakken aan het Hersteld Hervormd Seminarium.