In zowel het primair als voortgezet onderwijs ziet de inspectie dat pesten verschuift naar bedreiging, „al dan niet met fysiek geweld en/of een wapen”. Al jaren is er een stijging te zien; maandag kwamen cijfers naar buiten die deze trend opnieuw bevestigen.

Het gaat om zaken die gemeld zijn bij vertrouwensinspecteurs van de inspectie. Veel slachtoffers zullen hun verhaal echter nooit bij hen op tafel leggen, zegt dr. Maud Vunderink-Hensums, gedragswetenschapper aan de Universiteit van Amsterdam (UvA). Helder is dat het om een groeiend probleem gaat: de stijging past volgens haar in een trend die andere onderzoeken ook laten zien.

Geweld, onvriendelijkheid, polarisatie en vijandigheid in de wereld dragen daaraan bij. „Normatief voor pestgedrag is wat jongeren zien: op sociale media, via het nieuws, hoe mensen met elkaar omgaan”, legt Vunderink uit. „En dat in een wereld waarin veel geweld en vijandigheid is. Wat verder weg gebeurt, laat de smartphone van dichtbij zien. Daardoor is het geen ver-van-hun-bedshow meer.”

Populariteit

De inspectie vindt het zorgelijk dat het scholen waar psychisch geweld plaatsvindt, onvoldoende lukt om de verstoorde groepsdynamiek te veranderen. Dat is ook niet eenvoudig, erkent Vunderink. Wat niet helpt, is dat jongeren doorgaans weinig loslaten over pesten. De wetenschapper adviseert docenten daarom te zorgen voor een goede relatie met hun leerlingen. „Zodat jij iemand bent naar wie ze durven toe te gaan als er iets aan de hand is.”

De meestgestelde vraag die de onderzoeker van docenten krijgt, is hoe zij pestgedrag kunnen signaleren. Vooral in het voortgezet onderwijs is dat een probleem, omdat leerkrachten een klas vaak maar kort zien. Laat lerarenteams daarom mogelijke aanwijzingen van pestgedrag met elkaar delen, bepleit Vunderink.

Coole jongeren pesten weleens en status is belangrijk voor pubers

Jongeren vrezen veelal voor hun eigen positie in de groep als ze de pesters aanspreken. Status is immers belangrijk voor pubers – dat hoort bij hun ontwikkeling. En juist agressief gedrag kan leiden tot meer populariteit. Ofwel: coole jongeren pesten weleens. „Dat betekent dus dat je op zoek moet naar een vervangend middel om dat doel te bereiken”, zegt Vunderink. „Hoe kun je een omgeving creëren waarin het juist cool is om voor de gepeste op te komen?”

Op de UvA werkt ze momenteel aan een module om pestgedrag bespreekbaar te maken en te doorbreken. „Als docent is het goed om in gesprek gaan over de vraag welke normen en waarden de groep belangrijk vindt en wat zij bewonderen aan anderen. Weet je dat te koppelen aan positief gedrag, dan wordt het voor jongeren makkelijker om elkaar aan te spreken en om naar een docent toe te stappen als het misgaat.” Jongeren zijn vaak bang voor verklikken, weet Vunderink. „Belangrijk is dus dat je het verschil uitlegt tussen verklikken en iemand helpen.”

Vingerwijzen

Voor ouders is het moeilijk te verkroppen als hun kind anderen pest. Vandaar dat velen in de ontkenningsmodus schieten: „Dat doet mijn kind niet”. Vunderink kan zich die reactie wel voorstellen. „Ouders denken: dit is niet hoe ik mijn kind opgevoed heb. Maar weet dat pestgedrag daar niets over hoeft te zeggen. Zo’n taboe kunnen we doorbreken door niet meteen te vingerwijzen naar ouders van jongeren die pesten.”