Is het verstandig om een staalbedrijf met weinig vet op de botten een miljardensubsidie te geven voor nieuwe fabrieken die in 2030 groen staal maken? Niet volgens de deskundigen die donderdag in de Tweede Kamer hun visie gaven en sceptisch zijn over de toekomst van Tata Steel Nederland.

Hoogleraar Dennis Vink van Nyenrode Business Universiteit noemt de financiële positie van de staalfabriek in IJmuiden „precair”. Hij vergelijkt Tata Steel met een zwerver die je aan een woning helpt en die vervolgens de vaste lasten niet kan betalen. „Het is niet verstandig om Tata te gaan financieren.”

De bedrijfsvoering leverde in de jaren 2021-2024 gemiddeld 13 miljoen euro per jaar op, zegt Vink. Ook zijn de schulden van Tata Steel vrij hoog, namelijk 243 miljoen euro vorig jaar. „Dit wijst op een zorgwekkende financiële instabiliteit en verhoogt het risico voor investeerders en kredietverstrekkers, waaronder de overheid”, schrijft hij in een notitie.

Tata Steel wil schoner staal gaan maken zonder steenkolen en met groene waterstof, gemaakt uit hernieuwbare energie. Maar het kan de benodigde fabrieken niet zelf betalen, zegt Vink. En als ze er uiteindelijk toch komen, liggen de productiekosten mogelijk te hoog.

Economen hebben berekend dat groen staal produceren in Nederland jaarlijks 800 miljoen euro meer aan elektriciteit zal kosten dan in Spanje. Als dit klopt, zou de overheid dat geld moeten bijleggen, verwacht Vink.

Failliet

De deskundigen rekenen niet op een bijdrage van het moederbedrijf in India. „Als de rekening te hoog oploopt, laat Tata India zijn dochter in IJmuiden liever failliet gaan”, zegt Roel Beetsma, macro-econoom aan de Universiteit van Amsterdam.

Omdat groene stroom in Spanje (zon en wind) of Zweden (waterkracht) goedkoper te leveren is, denkt ook Beetsma dat Tata permanent overheidssteun nodig zal hebben om de concurrentie te kunnen volhouden. „De vraag is of het dat waard is.”

Bij eventuele sluiting zou het banenverlies een sociaal-maatschappelijk drama zijn, zegt Rob van Tulder, emeritus hoogleraar internationaal ondernemen en duurzaamheid. Kamerlid Henk Vermeer (BBB) merkt op dat de sluiting van de mijnen zestig jaar later ook nog pijn doet.

Maar Beetsma ontkent dat de eventuele sluiting van Tata Steel voor welvaartsverlies zorgt. „Dat is niet zo.” Ieder baanverlies is een persoonlijk drama, zegt hij, maar de technisch geschoolde werknemers van Tata vinden waarschijnlijk elders werk. „De welvaart zal toenemen als je alle effecten meeneemt.”

Hij verwijst naar de staatssteun in coronatijd. „In Europa hebben we toen zwakke bedrijven in de lucht gehouden en werknemers op plekken laten zitten waar de bijdrage aan de economie laag is. Met steun aan Tata dreigt een soortgelijk iets.”

Gijzelingssituatie

Van Tulder noemt de plannen van Tata financieel risicovol en zegt dat steun voor groen staal de overheid in „een gijzelingssituatie” brengt. „Waar en hoe stopt de steun? Wie betaalt er als de verduurzaming duurder uitvalt? Wie betaalt er als het bedrijf niet competitief blijkt te zijn?”

Namens Zeester, een stichting die nadenkt over de toekomst van Tata Steel, adviseert hij om te investeren in een nieuw, breed, groen industriecluster in IJmuiden, waarin een deel van het staalbedrijf blijft bestaan. In tegenstelling tot Vink noemt Van Tulder Tata wel een gezond bedrijf. De dieprode cijfers van vorig jaar –556 miljoen euro verlies– ziet hij als een incident.