Californische melkveehouders noemen het intussen al „covid voor koeien”. In amper vier maanden tijd kregen 645 koeienboeren in de zuidwestelijke Amerikaanse staat te maken met een uitbraak van vogelgriep. En dat niet alleen: ook het aantal besmette mensen loopt op. Dat zijn er intussen 61, gemeten over heel 2024 in alle Amerikaanse staten. Hoewel de risico’s voor mensen vooralsnog beperkt zijn, riep Californië vorige week wel officieel de noodtoestand uit.

Vogelgriep is al jarenlang een pandemie. Ook in Nederland: deze winter is het virus bij pluimveebedrijven in Putten (Gelderland) en Blija (Friesland) aangetroffen. De kippen van beide boerderijen zijn uit voorzorg gedood. Ook zijn op ruim twintig plekken –vooral in Noord-Nederland– besmette wilde vogels gevonden. Daarmee gaat het virus nu veel minder hard rond dan twee en drie winters geleden. Toen leek de pandemie bij vogels in Noordwest-Europa op haar hoogtepunt.

In de Verenigde Staten is dat anders: vogelgriep greep op het Amerikaanse continent pas later om zich heen. Daar ontstond bovendien een variant waarvoor juist koeien vatbaar zijn. Na een eerste besmetting in april in Texas, zijn intussen in zestien staten melkveebedrijven getroffen. Californië is de staat met de meeste melkkoeien: 1,7 miljoen, iets meer dan in Nederland. Nu het virus zich in rap tempo door de hele staat verspreidt, is dat voor gouverneur Gavin Newsom reden om de noodtoestand uit te roepen.

Die noodtoestand is vooral bedoeld om snel en daadkrachtig maatregelen te kunnen nemen, zei Newsom. De risico’s voor de volksgezondheid zijn op dit moment klein, benadrukt de Californische overheid. Van de 61 mensen die dit jaar in Amerika met het virus besmet raakten, werkte het merendeel rechtstreeks met koeien of pluimvee. Zij werden doorgaans niet ernstig ziek: hun symptomen bleven beperkt tot rode ogen en griepverschijnselen.

Wel kan daarbij sprake zijn van onderrapportage. Kwetsbare werknemers zullen hun ziekteverschijnselen lang niet altijd melden, stelt Elizabeth Strater van vakbond United Farm Workers in The New York Times. Zij zijn bang dat ze werk en dus inkomsten mislopen. Ook zijn er ongedocumenteerde medewerkers die ervoor terugschrikken gegevens aan de overheid te verstrekken. „Deze mensen leven op of onder de armoedegrens. Van hen zijn we afhankelijk om ons te beschermen tegen zoiets als vogelgriep.”

Wel is er onlangs voor het eerst een Amerikaan ernstig ziek geworden door het vogelgriepvirus. Dat was echter niet in Californië, maar in Louisiana. Die 65-jarige man –met onderliggende gezondheidsproblemen– liep het virus bovendien niet op door contact met koeien. Hij raakte waarschijnlijk besmet door de vogels in zijn achtertuin.

De autoriteiten in Californië waarschuwen daarnaast voor besmetting via rauwe melk. Meerdere katten in Los Angeles liepen het virus op doordat ze niet-gepasteuriseerde koemelk te drinken kregen. Juist in de melk is veel virusmateriaal aanwezig. Vermoedelijk is dat ook een van de redenen dat relatief veel mensen die koeien melken, een besmetting oplopen.

Besmettingen bij koeien en katten brengen op lange termijn wél extra risico’s voor de volksgezondheid met zich mee. Andere zoogdiersoorten lijken nu eenmaal – meer dan vogels – op mensen. Er ligt altijd een klein risico op de loer dat een virus muteert naar een voor mensen gevaarlijke variant. Dat risico is via een ander zoogdier net wat groter dan bij een vogel. Zeker als mensen daarmee in nauw contact staan, zoals bij koeien en huiskatten het geval is.

„Het virus is al aangepast aan een zoogdier, dus hoeft het ook minder veranderingen door te maken om nog wat verder te muteren naar een variant die van mens op mens kan worden overgedragen” - Thijs Kuiken, hoogleraar virologie

„Het virus is in dat geval al aangepast aan een zoogdier”, legde hoogleraar virologie Thijs Kuiken van het Erasmus MC dit voorjaar al uit in Trouw. „Dus hoeft het ook minder veranderingen door te maken om nog wat verder te muteren naar een variant die van mens op mens kan worden overgedragen.”

Ook in andere delen van de wereld zijn al vaker mensen besmet geraakt met vogelgriepvarianten. In ongeveer de helft van de gevallen overleden zij zelfs. Dat betrof wel steeds geïsoleerde gevallen die direct te herleiden waren naar omgang met vogels. Besmettingen van mens op mens zijn er ook in de Verenigde Staten nog niet geweest.