„Brand in Franse kerk steeds vaker door aanslag”
De Notre-Dame in Parijs is lang niet de enige kathedraal in Frankrijk die ten prooi viel aan de vlammen. In tientallen kerken woedde de afgelopen jaren brand. Door een ongeluk, een technische storing of –steeds vaker– een doelbewuste aanval.
Geschokt keken de Parijzenaars, en miljoenen met hen, op 15 april 2019 naar hun brandende Notre-Dame. Het vuur verteerde het houten dak van de kathedraal en de vieringtoren stortte neer in de vlammenzee.
Dat nooit meer, dachten de Fransen. Na een grondige restauratie van ruim vijf jaar is het gotische bedehuis sinds deze week weer open voor het publiek. Om herhaling van de brand te voorkomen, stopten de bouwers de nieuwe houten dakconstructie vol slimme technologie: overal hangen warmtebeeldcamera’s en rookmelders. Brandwerende scheidingswanden moeten voorkomen dat het vuur overslaat. In noodgevallen spuwen sprinklerinstallaties waternevel uit, aangevoerd via een leiding van 1 kilometer lang onder de kathedraal.
De keuze om opnieuw hout voor de dakconstructie te gebruiken, was lange tijd onderwerp van discussie. Waarom geen beton? Dat dit een kathedraal kan redden, bewees een brand in Nantes. Een dakdekker die reparaties uitvoerde met behulp van een brander, stak in 1972 per ongeluk de kathedraal in brand. De schade was aanzienlijk en pas in 1985 opende het bedehuis weer zijn deuren. Specialisten beweren dat het betonnen geraamte het gebouw in Nantes heeft gered toen er in juli 2020 opnieuw brand uitbrak, dit keer door brandstichting.
Gebrek
Naar de oorzaak van de brand in de Notre-Dame in Parijs is het nog altijd zoeken. Kwam die door werklui die er bezig waren geweest, of door een weggegooide sigarettenpeuk? Justitie haalde kortsluiting of een „criminele daad” al van het lijstje met mogelijke oorzaken, maar verder blijft het gissen.
Tijdens het onderzoek naar de oorzaak van de brand werd in ieder geval wél duidelijk dat de kathedraal niet veilig genoeg was en dat de vlammen zich daardoor sneller konden verspreiden. Dat gebrek hebben de meeste Franse kathedralen.
Na de brand in Parijs lanceerde de toenmalige minister van Cultuur Rima Abdul Malak dan ook een veiligheidsplan voor 87 Franse kathedralen. Er werden tientallen miljoenen euro’s vrijgemaakt, onder meer voor restauratiewerkzaamheden –veel kerken kampen met achterstallig onderhoud– en brandveiligheid.
„In drie jaar tijd is er veel meer gedaan dan in dertig jaar” - Rima Abdul Malak, minister van Cultuur
„In drie jaar tijd is er veel meer gedaan dan in dertig jaar”, jubelde de minister vorig jaar in een interview in de Franse krant La Croix . Al was er nog een hele weg te gaan, erkende ze meteen: pas 53 kathedralen waren uitgerust met branddetectie.
Ongelukken
Niet alleen het gebrek aan brandveiligheid maakt Franse kerken kwetsbaar. De afgelopen jaren zorgden ook allerlei „ongelukken” of technische problemen voor grote schade aan bedehuizen.
Dat gebeurde nog in juli, toen in Rouen plots een rookpluim opsteeg uit de 151 meter hoge torenspits van de kathedraal, waar werklieden met renovatiewerkzaamheden bezig waren. Een paar uur later had de brandweer het vuur onder controle en was de kerk in de Normandische stad aan een grote ramp ontsnapt.
Dergelijke „onopzettelijke branden” worden meestal veroorzaakt door kortsluiting, ziet Claire Danieli van de Franse religieus-erfgoedorganisatie Observatoire du patrimoine religieux (OPR). „Water sijpelt de klokkentoren binnen en bereikt de elektrische bedrading. Of de muren van kerken zijn doordrenkt met water en de draden vatten vlam. Dit zijn de gevolgen van het gebrek aan onderhoud van kerken.”
„Water sijpelt de klokkentoren binnen en bereikt de elektrische bedrading” - Claire Danieli, onderzoekster Observatoire du patrimoine religieux
Brandstichting
Steeds meer kerkbranden zijn het gevolg van vandalisme of aanslagen, merkt het OPR. In 2020 werd de kathedraal van Nantes in brand gestoken door een illegale immigrant die op uitzetting wachtte. De migrant vermoordde daarna pater Olivier Maire, de priester die hem onderdak had geboden.
Soms gaat het net goed. Parijse politieagenten zagen op 4 september 2016 een verdachte auto, niet ver van het plein voor de Notre-Dame. Binnenin ontdekten ze zes gasflessen, bedoeld voor een aanslag op de kathedraal. Vier vrouwen werden opgepakt; ze kregen in 2019 twintig tot dertig jaar gevangenisstraf.
Voor de 19e-eeuwse Kerk van de Onbevlekte Ontvangenis in de Noord-Franse plaats Saint-Omer was het te laat. Bij een grote brand in september raakte niemand gewond, maar de kerktoren stortte in. Al snel werd er een verdachte opgepakt: Joël Vigoureux (39), een man met een lange lijst van in brand gestoken rooms-katholieke kerken op zijn naam. Hij was net weer uit de gevangenis ontslagen voor een reeks brandstichtingen in tien andere kerken in Noord-Frankrijk. Al snel bleek dat Vigoureux antireligieuze motieven had. Tijdens een eerder proces gaf hij aan kerken als doelwit te nemen, omdat „alle priesters pedofielen zijn”.
Dat het aandeel kerkbranden met een „criminele oorsprong” sinds 2022 sterk is gestegen, valt ook Claire Danieli op. Het OPR telde vorig jaar 27 branden, waarvan er 8 waren aangestoken. In de eerste negen maanden van 2024 waren dat er 14 van de 26. Daarbij spelen vaak „antiklerikalisme of antireligieuze gevoelens” een rol, al zijn er „in veel gevallen geen duidelijke ideologische motivaties”, stelt de onderzoekster.
Deze kerkbranden passen in ieder geval in het beeld dat een vorige maand verschenen rapport over „antichristelijke haatmisdrijven” in Europa schetst. Frankrijk staat nog altijd bovenaan de lijst van „zorgwekkende landen”.
