Bisschoppen tegen entreegeld Notre-Dame om bedreigde Franse kerken te helpen: „Een kerk is geen kasteel”
Voor duizenden Franse kerken, vaak in deplorabele staat, is de toekomst onzeker. Een plan om entree te heffen voor bezoek aan de heropende Notre-Dame in Parijs zou de problemen voor een deel oplossen, maar de bisschoppen zijn fel tegen.
Al bijna duizend jaar vormt de kerk van Saint-Denis het hart van het Noord-Franse dorp Sérifontaine. Het middeleeuwse bedehuis piept en kraakt alle kanten: er zitten scheuren in de muren, het dak is verzakt en niemand kan uitsluiten dat er zomaar stenen op de parochianen kunnen vallen. Dus besluit de burgemeester van het 2700 zielen tellende dorp in 2023 om de kerk maar te sluiten. Alleen de klokken luiden nog elk uur.
Locoburgemeester Philippe Surplie staat voor de omvangrijke taak om het gebouw, dat sinds 1928 op de monumentenlijst staat, te laten restaureren. Hij ziet er „als een berg” tegen op, zegt Surplie tegen de Franse krant Le Monde . „En de berg wordt steeds groter.”
Geld is er niet, of onvoldoende. Gemeenteraadsleden becijferen de restauratiekosten op ongeveer 2 miljoen euro. De totale begroting van Sérifontaine bedraagt 3 miljoen euro per jaar.
Onderzoek
En zo zijn er in Frankrijk talloze dorpen die het onderhoud van hun kerkgebouw niet meer kunnen opbrengen, ook omdat er door de ontkerkelijking steeds minder geld in het laatje komt. Restauratie lijkt een bodemloze put.
Hoe ernstig de situatie is, onderzocht de Franse kerkelijk erfgoedorganisatie ”Observatoire du patrimoine religieux” de afgelopen anderhalf jaar. Honderden waarnemers noteerden al het kerkelijk erfgoed op een inventarisatielijst: kathedralen, kapellen, klokken, gebrandschilderde ramen, orgels. Hun rapport verscheen half november.
Het onderzoek is nog niet overal afgerond, maar het beeld is duidelijk: van de ruim 40.000 gebouwen die onder de verantwoordelijkheid van lokale overheden vallen, zijn er inmiddels minstens 1600 gesloten, voornamelijk vanwege achterstallig onderhoud. De komende vijf jaar lopen tussen de 2500 en 5000 kerken het risico dat ze worden gesloten of verkocht.
De bisdommen zijn verantwoordelijk voor de kerken die na 1905 zijn gebouwd. In dat jaar regelde een wet de scheiding van kerk en staat. Het gaat om 2145 gebouwen. Daarvan werden er 411 aan de eredienst onttrokken, vooral na 2015. Bij de kerken waarvoor de overheid verantwoordelijk is, gaat dit minder hard: sinds 1905 sloten er 326 hun deuren.
Maar er komen ook kerkgebouwen bij, bijvoorbeeld in buitenwijken van steden. Zestien kerken zijn momenteel in aanbouw, zo blijkt uit de inventaris. Er worden in Frankrijk gemiddeld drie rooms-katholieke kerken per jaar opgeleverd.
Entreegeld
De landelijke overheid ziet het probleem van de Franse dorpskerken ook. Dus kondigde president Emmanuel Macron op 15 september vorig jaar de start aan van een grote nationale inzamelingsactie om het religieuze erfgoed van gemeenten met minder dan 10.000 inwoners te redden en te onderhouden. Tweehonderd miljoen euro in vier jaar tijd moest er worden opgehaald. De teller staat nu op 16,7 miljoen euro.
Er is dus nog werk aan de winkel. „Een land dat niet voor zijn erfgoed kan zorgen, is een land dat niet voor zichzelf kan zorgen”, zo verwoordde Rachida Dati, de Franse minister van Cultuur, vorige maand bij de presentatie van het erfgoedrapport de uitdaging waar Frankrijk voor staat.
Ze wees op de uitslaande brand die de Notre-Dame in Parijs op een avond in april 2019 deels verwoestte. De Fransen waren geschokt: daar verdween hun nationaal icoon in de vlammen. Het laat volgens Dati de kwetsbaarheid van het religieus erfgoed in Frankrijk zien.
Meteen lanceerde de minister haar plan om toeristen toegang te laten betalen voor de Notre-Dame, die zaterdag na vijf jaar restauratie wordt heropend. Een toegangsprijs van 5 euro per bezoeker zou al snel 75 miljoen euro per jaar opbrengen, rekende ze voor. Dat geld kan worden gebruikt om „een groot deel van ons erfgoed” te redden. „Alle kerken en kapellen van het land zouden kunnen profiteren.”
Geen gek idee, vinden voorstanders van het plan. Ze wijzen naar beroemde kerken en kathedralen in het buitenland, waarvoor toeristen ook moeten betalen als ze die vanbinnen willen zien. Een kaartje voor de St Paul’s Cathedral in Londen kost al gauw 30 euro; voor de Duomo in Florence betaal je ook een paar tientjes.
Verraad
Dati wist de bisschoppen niet te overtuigen. „Onze dorps- of wijkkerken, onze kathedralen, zijn altijd plaatsen geweest die openstonden voor iedereen”, benadrukte de voorzitter van de Franse bisschoppenconferentie, mgr. Éric de Moulins-Beaufort, meteen. „In de eerste plaats voor de armen, voor mensen die gewond raakten door het leven, voor hen die moeten rouwen, herstellen, een toevluchtsoord vinden.”
Toegang heffen om de Notre-Dame te bezoeken, zou „verraad” betekenen aan de oorspronkelijke bedoeling van het bedehuis.
„Een kerk bezoeken is niet hetzelfde als een kasteel bezoeken” - Éric de Moulins-Beaufort, bisschop
Kerken moeten beschermd worden tegen „toenemende commercialisering”, vindt de bisschop. Hij wees op diezelfde wet uit 1905, die de vrijheid van eredienst garandeert. „Een kerk bezoeken is niet hetzelfde als een kasteel bezoeken.”
