Vooral de voortdurende afhankelijkheid van Russisch gas is Bauer een doorn in het oog. Evenals het feit dat de westerse industrie voor de energietransitie en voor de grondstoffen voor de chemische en farmaceutische industrie leunt op zeldzame aardmetalen, die voor een groot deel uit China komen.

Maar zo eenvoudig is het niet om onze afhankelijkheid van met name China af te bouwen, stelt Robin Biersma, strategisch beleidsadviseur bij koepelorganisaties MKB Nederland en VNO-NCW. „We zijn voor onze kritieke grondstoffen erg afhankelijk van China. Meer dan 90 procent ervan komt uit dat land.”

Die afhankelijkheid tekent de kwetsbaarheid van westerse economieën, stelt ook Rem Korteweg, onderzoeker bij denktank Clingendael Institute in Den Haag. „Als zo’n land besluit de duimschroeven aan te draaien, hebben we hier een probleem. Dat zag je toen Rusland de gaskraan dichtdraaide als geopolitiek drukmiddel. De prijzen gingen door het plafond.”

De oplossing ligt volgens Biersma niet in het lukraak doorsnijden van alle handelsbetrekkingen met zulke landen. „China is en blijft een belangrijke handelspartner.”

Ze noemt drie strategische sporen waarop de bedrijven zouden moeten inzetten om minder afhankelijk te worden van China. De eerste is diversificeren van de herkomst van grondstoffen. „We moeten vooral handelsbetrekkingen aanknopen met landen waarmee we politiek op dezelfde lijn zitten, zoals met Nieuw-Zeeland en Australië.”

Korteweg wijst er echter op dat dit niet voor alle grondstoffen zal lukken. „De halfgeleiderindustrie heeft de kritieke grondstoffen uit China nu echt nodig. De mogelijkheden om een vervangende leverancier te kunnen contracteren, zijn  beperkt. Dat maakt zulke bedrijven kwetsbaar voor economische chantage. Maar hier wordt zeker aan gewerkt.”

Dat zulke chantage niet denkbeeldig is, bleek wel toen Australië aan China openheid vroeg over de herkomst van het Covid-virus. „Australië vond China niet transparant genoeg. China was daar niet blij mee en blokkeerde de import van Australische wijn. Dat was een vorm van geopolotiek pesten”, vindt Korteweg.

Daarnaast moet circulariteit van grondstoffen hoger op de agenda komen te staan. „We moeten nog meer inzetten op hergebruik van de materialen. Dat gebeurt nu nog te weinig.” Ten slotte noemt Biersma het verstandig om van sommige grondstoffen strategische voorraden aan te leggen, zoals dat nu ook gebeurt met olie en gas.

Is het bedrijfsleven er dan toe veroordeeld om afhankelijk te blijven van China?

Biersma: „De balans mag best wat evenwichtiger worden. We moeten vooral onze eigen innovatiekracht benutten. Het is bijvoorbeeld noodzakelijk om te investeren in onze kritieke technologie en militaire paraatheid.”

Korteweg: „Het is heel simpel: wij zijn absoluut afhankelijk van internationale handel. Zelfvoorzienend gaan wij niet worden.”

„Wij zijn absoluut afhankelijk van internationale handel; zelfvoorzienend gaan wij niet worden” - Rem Korteweg, onderzoeker Clingendael Institute

Bauer vindt ook dat bedrijven minder chantabel moet worden. Hoe chantabel is het Nederlandse bedrijfsleven?

Biersma: „Ik vind het lastig om daarop antwoord te geven. Daarnaast is het ook gevoelige informatie.  Als ik het al wist, zou ik het niet delen.”

Korteweg: „Clingendael Institute heeft met TNO en SEO voor het ministerie van Economische Zaken de kwetsbaarheid van Nederland voor dergelijke vormen van economische dwang in kaart gebracht .  We moeten werken aan onze weerbaarheid. Ben je afhankelijk van één fabriek in China, dan kan het geen kwaad om te zoeken naar een vergelijkbare fabriek in een ander Aziatisch land.  Dan heb je een alternatief als er een ramp gebeurt of als China besluit dat de fabriek niet meer aan jou mag leveren. Dat kost zeker geld; maar wat kost het als je vanwege je afhankelijkheid van één partij failliet gaat?”

„We moeten vooral onze eigen innovatiekracht benutten” - Robin Biersma, strategisch beleidsadviseur MKB Nederland en VNO-NCW

Leeft dat urgentiebesef bij het Nederlandse bedrijfsleven?

Biersma: „Vooral in de vitale sectoren leeft dat, en daar handelen ze ook naar. Hoe? Daar kan ik niet op ingaan, omdat het erg gevoelig ligt.”

Korteweg: „Dat besef leeft nog veel te weinig. Vaak wordt gedacht: het zal zo’n vaart niet lopen; we zijn geen grote geopolitieke speler, of dit is zo complex dat wij daarop geen invloed hebben. Maar de veranderde geopolitieke situatie van vandaag is blijvend.”

Is het terecht dat Bauer spreekt van een oorlogsscenario?

Korteweg: „De Russen staan morgen echt niet bij ons op de stoep. Maar ik begrijp zijn zorgen wel: we moeten wakker worden, het is nu nog te veel een ver-van-ons-bedshow. We moeten echt rekening houden met gebeurtenissen die geopolitiek ontwrichtend kunnen werken. Het doel moet zijn om de maatschappelijke impact daarvan zo klein mogelijk te houden.”

„We moeten echt rekening houden met gebeurtenissen die geopolitiek ontwrichtend kunnen werken” - Rem Korteweg, onderzoeker Clingendael Institute