De bekende Amsterdamse predikant-weldoener Jan de Liefde was een ”evangelical”, meent Mirjam Hofman MA. „De bevlogen negentiende-eeuwse prediker voldoet aan alle kenmerken daarvan.”
Hofman, die bezig is met een proefschrift over de evangelische beweging, sprak vrijdagmiddag op een goedbezocht symposium in Amsterdam over De Liefde. Aanleiding voor het symposium –gehouden in de kerk van De Liefdes jeugd: de doopsgezinde Singelkerk– was het verschijnen van ”Een dominee die geen dominee wilde heten” van prof. Cees Houtman. De bijeenkomst, waarop ook prof. dr. Fred van Lieburg en dr. Gert van Klinken spraken, was georganiseerd door het Seminarium van de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten, de Stichting Reveil Archief en de Protestantse Theologische Universiteit (PThU).
Jan de Liefde (1814-1869) was een bekende Amsterdamse predikant. Hij trok zich het lot van de armen in de stad aan en schreef talloze boeken en liederen, waaronder Ik ga slapen, ik ben moe. De Liefde was de oprichter van een Vrije Evangelische Gemeente in Amsterdam en van de vereniging Tot Heil des Volks.
Hofman noemde Jan de Liefde „een getalenteerd man met een grote werkkracht”, maar „hij hield zich niet in en kon anderen met woorden krenken”. Ze onderschreef daarom de typering “individualistisch”. Die eigenschap bleek uit het feit dat hij met verschillende kerken brak en uit zijn meningsverschillen met allerlei predikanten, ook orthodoxe – ook al hij werd hij zelf steeds orthodoxer.
Volgens Hofman was Jan de Liefde een echte ”evangelical”. Ze noemde vier punten die op die stroming van toepassing zijn: nadruk op persoonlijke bekering, op het tonen van daden, op het gezag van de Bijbel en op het offer van Christus.
Hofman: „Het verschil met de stroming van het puritanisme is het activisme van de evangelicals. Het praktische werk deed De Liefde onder andere voor Tot Heil des Volks. Het beeld is dat hij een man is met een brood onder de ene arm en met een Bijbel onder de andere, maar dat klopt niet helemaal. Hij stelde de Bijbel boven het brood en was een evangelist in de klassieke zin van het woord.”
„In de Jordaan is veel leegte en verlatenheid en rusteloos zoeken naar geluk” - Ds. Dick Wolters, pionier-predikant Noorderkerk Amsterdam
Koffie
Ds. Dick Wolters, pionier-predikant van de Noorderkerk in de hoofdstad, had als titel voor zijn toespraak: ”Hoe de stad mij bekeerde”. Hij zei dat hij met het idee naar Amsterdam ging om de Jordaan te (helpen) veranderen. Dat heeft hij losgelaten. „God komt en wij mogen met de wereld wachten op God.”
De predikant merkte op dat het in zijn werk in de stad vaak alleen maar gaat om bij elkaar zijn. Ter illustratie noemde hij een vrouw met veel problemen. „Ze komt langs en we drinken koffie. Hoe meer ik haar de tijd geef, hoe dieper onze gesprekken worden en hoe meer van God in haar zichtbaar wordt.”
Als pionier in de Jordaan zoekt hij naar „een nieuwe taal” om over God en mensen te spreken. „Er is veel leegte en verlatenheid en rusteloos zoeken naar geluk. Christenen kunnen dan komen met waarden als vervulling en roeping.”
Op de vraag of ds. Wolters net zoals Jan de Liefde zou kunnen werken zei deze dat het leven in Amsterdam hem heeft veranderd. „De ontmoetingen met mensen in Amsterdam hebben me gevormd. Als ik hierna misschien naar een dorp ga, word ik daardoor gevormd. Als ik de Bijbel lees in een nieuwe context, word ik verder gevormd.”
Sopraan Elena van Slogteren (r.) en Leonard Seeleman (orgel en piano) zorgden voor muzikale omlijsting door liederen van Jan de Liefde ten gehore te brengen. beeld Ronald Bakker
Het symposium over Jan de Liefde in de Amsterdamse Singelkerk trok vrijdag relatief veel bezoekers. Een van de sprekers was dr. G.J. van Klinken. beeld Ronald Bakker.
Het symposium over Jan de Liefde in de Amsterdamse Singelkerk trok vrijdag relatief veel bezoekers. Een van de sprekers was dr. G.J. van Klinken. beeld Ronald Bakker.
Dr. Gert van Klinken. beeld Ronald BakkerNaaiatelier
Auteur prof. Houtman sprak in een panelgesprek na de lezingen over nieuwe inspiratie door Jan de Liefde. Hij noemde het filantropische werk en het pionieren. „Zijn gemeente in Amsterdam was een pioniersplaats.”
Joël Voordewind, directeur van Tot Heil des Volks en onderdeel van het panelgesprek, zei dat er nog steeds een portret van Jan de Liefde hangt op het kantoor in Amsterdam. „Het werk voor Bijbel en brood ging hem aan het hart. Er kwamen naaiateliers en zondagsscholen, ook armenwerk. Hij werd de man van het onderwijs genoemd. Hij wilde kinderen uit de armoede krijgen. Die combinatie van geest en lichaam is er nog steeds bij Tot Heil des Volks.”
Voordewind ziet in Amsterdam steeds meer eenzaamheid. Hij sprak over iemand die euthanasie wilde laten plegen. Een vrijwilliger van een huiskamer van Tot Heil Des Volks haalde hem over om mee te gaan naar een gospelconcert. „Deman, die geen christelijke achtergrond had, nam tijdens de dienst de Heere aan als Zijn Heiland en Redder. Hij zei dat de Heere hem had aangeraakt en zijn hele leven op de kop had gezet.”
„Ik heb grote bewondering voor Jan de Liefde om de compromisloze ijver waarmee hij het Evangelie verkondigde” - Mirjam Hofman, promovenda
Sopraan
Hofman reageerde op een vraag over het verschil tussen de negentiende en de twintigste eeuw. „We moeten De Liefde niet navolgen in zijn individualisme, maar wel in zijn pleidooi voor het priesterschap van alle gelovigen. Iedere christen draagt verantwoordelijkheid.”
Hofman: „Ik heb grote bewondering voor Jan de Liefde om de compromisloze ijver waarmee hij het Evangelie verkondigde aan wie het maar horen wilde. Hij hielp allerlei mensen en koos niet voor een comfortabel leven, dat hij wel had kunnen hebben.”
Aan het symposium werd een muzikale bijdrage geleverd door sopraan Elena van Slogteren en Leonard Seeleman (orgel en piano), die liederen van Jan de Liefde ten gehore brachten. Het lied ”Van U zijn alle dingen” is een bekend gedicht van hem. Minder bekend is ”De balling” dat niet tijdens zijn leven is gepubliceerd, maar waarvan melodie en tekst in manuscript bewaard zijn gebleven.
