Jan de Liefde is weleens ”dominee van de straat” genoemd. Is dat een terechte typering?

„Ik stelde vast dat u in het Reformatorisch Dagblad van 6 december 2019 een artikel schreef over Jan de Liefde onder de kop ”Dominee van de straat”. Dat wordt nu ook de titel van het symposium over Jan de Liefde dat in november plaatsvindt. In mijn boek gebruik ik die typering bewust niet. Ik ben eerder geneigd te stellen dat De Liefde geheel in lijn met andere vertegenwoordigers van het Reveil, zoals O.G. Heldring, van mening was dat Evangelieverkondiging moet samengaan met filantropie en verheffing van de paupers. Dat hij liever naar de maatschappij keek dan naar de kerk en liever op straat was dan in kerkelijke vergaderzalen, daar ben ik niet zo zeker van. Hij preekte bijvoorbeeld graag en vervulde vele spreekbeurten voor de oprichting van de Vereniging tot Heil des Volks.

De Liefde kwam vooral op voor de belangen van het volk, voor rechtvaardigheid in de stad, maar hij was wel geordend predikant. Wat was theologisch gezien zijn boodschap aan het volk?

„De Liefde kwam op voor de belangen van het volk, voor rechtvaardigheid in de stad – nu ja, men moet van hem ook weer geen socialist maken. Hij was een ”geordend predikant”, maar had een afkeer van het domineesgilde en vond ”evangelist” een betere aanduiding voor zichzelf. Hij wilde geen dominee heten. Vandaar de titel van mijn boek. De kern van zijn prediking was Gods liefde in Jezus Christus betoond en de verzoening door voldoening.”

Jan de Liefde was een wonderlijk mens. Hij was diepreligieus, maar hield niet van de kerk. Hoe kan zoiets samengaan?

„Was hij een wonderlijk mens? Liever zou ik benadrukken dat hij bijzonder getalenteerd was. Hij hield wel van de kerk, maar niet in haar bestaande vormen. Als doopsgezind predikant hekelde hij het geloofsleven en de kerkelijke structuur van de Doopsgezinde Broederschap. Als niet kerkelijk gebonden voorganger trok hij van leer tegen de Nederlandse Hervormde Kerk vanwege haar vrijzinnigheid, haar karakter als domineeskerk en haar nauwe band met de overheid. Hij was een uitgesproken voorstander van de scheiding van kerk en staat. Elke binding aan geloofsbelijdenissen was hem vreemd. Aanvankelijk bedeelde De Liefde zichzelf de rol toe van kerkreformator, maar gaandeweg zag hij zichzelf meer als kerkstichter. Het was zijn ideaal de kerk te zien als een netwerk van vrije gemeenten, waarin het algemeen priesterschap van de gelovigen gepraktiseerd wordt en de bediening van doop en avondmaal niet voorbehouden is aan de predikanten. De Liefde gruwde van kerkleden als gewoontechristenen en schijngelovigen die zich verschuilen achter een façade van orthodoxie. Het onderscheid ”waar geloof” en ”ongeloof” werd door hem heel concreet uitgewerkt. Hij beklemtoonde dat het heil algemeen aangeboden wordt.”

„Hij was een ”geordend predikant”, maar had een afkeer van het domineesgilde” - Cees Houtman, emeritus hoogleraar Oude Testament

De Liefde staat bekend als „een man die een bekering had meegemaakt”. Wat is daarvan te zeggen?

„In 1839 bekeerde De Liefde zich radicaal tot de orthodoxie. Hij keerde zich fel tegen de idee van Jezus als Onderwijzer van de moraal.”

Het portret van De Liefde dat u schetst, is best onthutsend. Zijn pen was nodeloos scherp, hij kende zeer veel conflicten in zijn leven. De Bijbel zegt: „Houdt vrede met alle mensen, zoveel als in u is.” Hoe zag u dat, al schrijvend?

„De Liefde beschouwde zichzelf als een profeet, als een geroepene en in die zin als een navolger van Jezus Christus. Ds. Jan de Liefde heeft inderdaad velen diep gekwetst, maar hij had ook bewonderaars die hem hoogschatten.”

Het boek, à 25 euro excl. verzendkosten, is uitsluitend verkrijgbaar bij het Bondsbureau van de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten in Nederland te Bennekom: info@bondveg.nl

Cees Houtman, emeritus hoogleraar Oude Testament aan de Protestantse Theologische Universiteit, over zijn biografie over ds. Jan de Liefde