„Zij zullen hun zwaarden omsmeden tot ploegscharen.” Al honderd jaar vormt deze tekst een van de inspiratiebronnen van de christelijke organisatie Kerk en Vrede, die zich inzet voor het pacifisme. Alleen onderhandelingen kunnen internationale conflicten oplossen en wereldwijde vrede veroorzaken, stelt voorzitter Henk Baars.
Wat was de aanleiding voor de oprichting van Kerk en Vrede?
„De oprichting was in 1924, net na de Eerste Wereldoorlog. In de oorlog hadden de kerken zich achter het leger geschaard. Er was geen protest.
Verschillende predikanten stelden dat het geweld en de gruwelijkheden van de oorlog daarmee werden goedgepraat, terwijl ze buitensporig waren. Daarom richtten zij Kerk en Vrede op.”
Hoe zou u het pacifisme definiëren?
„Er zijn allerlei definities geweest. Bij ieder conflict discussiëren we opnieuw over hoe we ons ertoe verhouden. Op dit moment pleiten we vooral voor de ruimte om je geweten te laten spreken, door bijvoorbeeld dienst te weigeren.
Maar we zijn al honderd jaar verbijsterd over het onuitroeibare geloof in geweld, dat uiteindelijk niets oplost. Kerk en Vrede wil dat het militaire denken niet langer het wereldwijde uitgangspunt is, maar dat er weer een gebalanceerde discussie ontstaat.”
„We pleiten voor de ruimte om je geweten te laten spreken” - Henk Baars, voorzitter Kerk en Vrede
Is christelijk pacifisme iets unieks?
„In Nederland zijn alleen christelijke pacifistische groeperingen zo uitgesproken. Er zijn ook wel boeddhisten die het pacifistisch gedachtegoed omarmen, maar zij zijn niet zo georganiseerd als Kerk en Vrede.”
Wat is het doel van Kerk en Vrede? Wanneer kan de organisatie zichzelf opheffen?
„We zijn weleens bijna opgeheven vanwege de zorgelijke financiële toestand van de organisatie. Maar daarop kwam enorme weerstand vanuit de leden. Gelukkig hebben we daardoor nu ook geen financiële problemen meer.
Inhoudelijk willen we op dit moment wereldwijd een nieuw veiligheidssysteem ontwikkelen. Het huidige heeft volgens ons gefaald; de ene oorlog na de andere breekt uit. Poetin en China trekken zich nergens iets van aan en ook de Verenigde Naties zijn veel zwakker geworden. Als je oorlogen wilt tegengaan, moeten we dit soort instituties hervormen.
In samenwerking met Duitse kerken zijn we bezig met het ontwikkelen van het stappenplan ”Veiligheid Opnieuw Doordenken”, dat bestaat uit vier scenario’s. Eén daarvan is een de-escalatiescenario. Allerlei landen denken hierin mee. Zo willen we een vredesconferentie organiseren met Duitsers, Engelsen, Oostenrijkers en Zuid-Afrikanen. Met het stappenplan willen we laten zien dat we meer doen dan langs de kant van de weg roepen om vrede.”
„We doen meer dan langs de kant van de weg roepen om vrede” - Henk Baars, voorzitter Kerk en Vrede
Is het stappenplan volledig pacifistisch?
„Nee. In het stappenplan zitten ook politionele stappen, waarbij geweldsinterventies soms noodzakelijk zijn. Maar we willen wegblijven bij het dominante militaire denken in oorlogen. Oorlog is illegaal en destructief.”
Hoe ziet Kerk en Vrede de huidige conflicten in de wereld? Zijn die zonder geweld op te lossen?
„Ja, door te onderhandelen. Neem het conflict tussen Rusland en Oekraïne. Een paar weken na het begin van de oorlog publiceerde Kerk en Vrede een open brief met een onderhandelingsoproep. Dat werd ons niet in dank afgenomen, ook niet door kerken. Maar als beide partijen op winnen blijven mikken, put je elkaar uit tot één van beiden omvalt en ben je duizenden doden verder. Een oorlog mondt vaak ook uit in een strijd tussen grootmachten, die wapens blijven leveren, waardoor het nooit ophoudt. Door onderhandelingen zijn er schema’s te bedenken waarmee conflicten geweldloos opgelost kunnen worden.”
De Amerikaanse theoloog Reinhold Niebuhr kwam terug van zijn pacifistische overtuiging en stelde dat het kwade in de mens alleen met geweld tegen te gaan is. Gaat Kerk en Vrede niet te veel uit van het goede in de mens?
„Als je niet gelooft in het goede in de mens, opent dat de weg voor geweld. Wij vinden dat je daarbovenuit moet stijgen en op zoek moet gaan naar oplossingen. We moeten uit die destructieve cyclus van geweld. Dat is de lijn die Jezus ons voorhoudt en waar ook een groot deel van de kerk zo over dacht en denkt.”
God beveelt het volk Israël in het Oude Testament soms ook om geweld te gebruiken. Hoe verhoudt Kerk en Vrede zich tot die teksten?
„Inderdaad gaat God in sommige teksten voor in de strijd, maar de grote lijn in de Bijbel is volgens ons een lijn van vrede. De profeten riepen Israël ook terug van de weg van geweld. En dat zie je ook terug in de prediking van Jezus.”
