De protestantse wijkgemeente Sint-Joostkapel – lutherse gemeente in Gouda wordt per 1 januari 2025 opgeheven. Daarmee komt er een einde aan ruim vierhonderd jaar kerkelijke aanwezigheid van lutheranen in de kaasstad.
Aan de Lage Gouwe, juist buiten de Goudse binnenstad, bevindt zich een hoogopgaand monumentaal kerkgebouw. Als je omhoog kijkt, zie je aan de buitenkant dat het een lutherse kerk is: bovenop de toren prijkt geen haantje maar een zwaantje, een symbool van het lutheranisme. Een bord bij de ingang vermeldt dat de rondgestrooide letters in de weg ernaast de beginletters zijn van de 95 stellingen die kerkhervormer Maarten Luther op 31 oktober 1517 aansloeg aan de slotkapel in Wittenberg.
Binnen laat Arjan Bos een aantal dingen zien die kenmerkend zijn voor een lutherse kerk. Bos was hier elf jaar koster, van 2011-2023. Eerst wijst hij op een stenen buste van Maarten Luther in de hal. Ertegenover hangt een schilderij van de kerkhervormer.
In de kerkzaal valt de altaartafel met daarop een kruis en twee kaarsen direct op. Daarachter staat een paaskaars. Bos: „Aan het begin van de samenkomst worden de twee altaarkaarsen aangestoken. Ze blijven tijdens de hele dienst branden.”
Opvallend zijn ook de twee aanwezige Bijbels, een op de kansel en een op een lessenaar bij de voorste rij banken. „De Bijbel op de lessenaar wordt gebruikt voor de drie Bijbellezingen tijdens de dienst.”
Aan de zijmuur hangt het schilderij ”De goede herder”, met drie predikers in toga te midden van schapen. Eronder staan Bijbelteksten over het werk van de goede herder (Ezechiël 34:2, Handelingen 20:28 en 1 Petrus 5:2,3,4). Het kunstwerk is in 1642 vervaardigd.
Dan zijn er aan de wanden nog borden met teksten en figuren, engelen met bazuinen en, jawel hoor, een zwaan bovenop de orgelkast. Bos wijst naar een detail: „Kijk, de vogel op het versierde klankbord boven de kansel kijkt naar de zwaan. Die vogel symboliseert de Heilige Geest.”
Wat hier niet te zien is, is een beeld van Christus. Bos: „In veel Duitse lutherse kerken is dat wel de gewoonte, maar in de meeste Nederlandse lutherse kerken is dat beeld niet aanwezig, ook onder invloed van de calvinistische gemeenten in de omgeving.”
De lutherse gemeente in Gouda ontstond in 1622. „Er vestigden zich hier nogal wat handelaren vanuit Duitsland die luthers waren en hun eigen kerkdiensten wilden hebben. Mogelijk kwamen er ook huursoldaten naar de diensten.”
De gemeente vergaderde eerst op verschillende geheime locaties in de stad, onder andere in een woonhuis. Soms werd een dienst verstoord door de overheid. Vanaf 1 juli 1624 vonden de kerkdiensten in een huiskerk ongestoord doorgang. In 1680 kon de gemeente de Sint-Joostkapel aankopen van het stadsbestuur. De kapel was tot de omwenteling in 1572 in gebruik geweest bij het zakkendragersgilde en werd daarna als opslag gebruikt.
De kapel heeft diverse restauraties ondergaan, waardoor het aanzicht van het kerkgebouw nogal veranderd is. Zo is het grote roosvenster aan de voorzijde verdwenen, is de voordeur bescheidener geworden en is de toren minder hoog. Ook zijn de gebrandschilderde glazen met Bijbelse voorstellingen en stadswapens verdwenen.
Op 1 juli 2021 is de lutherse gemeente samengegaan met de Protestantse Kerk Gouda (PKG) en is het kerkgebouw meegegaan. De lutherse gemeente Gouda is daarmee onderdeel geworden van de PKG. De naam is toen gewijzigd naar protestantse wijkgemeente Sint Joostkapel – lutherse gemeente.
Er is om de week een zondagse dienst. De andere zondag houdt de Federatie Gouda, een samenwerkingsverband van doopsgezinden, remonstranten en vrijzinnige protestanten, er diensten.
De gemeente wordt per 1 januari 2025 opgeheven in verband met het afnemend aantal kerkgangers en het moeilijk kunnen vervullen van de ambten. Bos: „Naar verwachting gaan de overgebleven kerkgangers naar een van de kerken in Gouda. De dichtstbijzijnde lutherse gemeente is in Woerden, maar dat is voor de bejaarde kerkgangers te ver weg. De lutherse traditie verdwijnt niet uit Gouda, maar wordt door de commissie lutherana in de protestantse gemeente Gouda vertolkt.”
Kerkinterieur lutherse kerk Gouda (Sint-Joostkapel). beeld Cees van der Wal
De preekstoel. beeld Cees van der Wal
De kapel van de zijkant. beeld Cees van der Wal
Het schilderij ”De goede herder”, met drie predikers in toga te midden van schapen. beeld Cees van der Wal
beeld Cees van der Wal
Interieur. beeld Cees van der Wal
Interieur. Cees van der Wal
beeld Cees van der Wal
beeld Cees van der Wal
beeld Cees van der Wal
beeld Cees van der Wal
beeld Cees van der Wal
Arjan Bos. beeld Cees van der Wal
beeld Cees van der Wal
