Lutherse gemeenten schuilen sinds 2004, samen met hervormden en gereformeerden, onder de paraplu van de Protestantse Kerk. Om hun traditie te bewaren en in de kerk zichtbaar te blijven, kregen ze twintig jaar geleden een bijzondere status , met een eigen evangelisch-lutherse synode. De lutheranen maken zich zorgen over hun voortbestaan. „Ze zien hun ledenaantallen dalen, hun leden vergrijzen en de bestuurskracht sterk verminderen”, zo stelde het lutherse rapport ”Voor de wind zeilen” onlangs vast. Over twintig jaar zou de lutherse „spirituele traditie” in Nederland een „marginaal dan wel museaal fenomeen” kunnen zijn. Als er niets wordt gedaan.

Lees ook

„Plan van aanpak nodig voor behoud lutherse traditie”

Om dat worstcasescenario te voorkomen, startten de lutheranen het project ”Duurzaam Luthers”. Projectleider is zelfstandig organisatieadviseur Arie Bijl, die eind 2022 „meteen” naar deze functie solliciteerde. „In de advertentie van de PKN stond dat het om een „complex verhaal” ging. Nou, dat is een uitdaging, dus ik heb gelijk mijn vinger opgestoken. Daarnaast vind ik het als gelovige belangrijk dat de kerk, die in Nederland zo onder druk staat, blijft bestaan en aanwezig is in haar omgeving.”

Bijl is lid van een protestantse gemeente, maar dat was voor de luthersen geen probleem om hem een plan van aanpak en een toekomstscenario te laten uitwerken.  De projectleider sprak de afgelopen maanden met tal van plaatselijke gemeenten en vertegenwoordigers van de lutherse gemeenschap en inmiddels voelt hij zich, zegt hij, „een halve lutheraan”.

Uitzingen

Binnen de Protestantse Kerk is het soms zoeken naar een lutherse gemeente. De kerk telt ongeveer 1,5 miljoen leden, verdeeld over ongeveer 1500 gemeenten. Daarvan zijn er 26 luthers, met in totaal zo’n 7000 leden. Het water staat bij sommige gemeenten tot aan de lippen, weet Bijl. „Ze kunnen het nog vijf jaar uitzingen en zullen dan het licht moeten uitdoen. Als een lutherse gemeente haar deuren sluit, vinden de overgebleven leden niet zomaar een vergelijkbare kerk in de buurt. Ze zijn best bereid om wat te reizen, maar je gaat niet van Groningen naar Maastricht voor een dienst.

„De lutherse ramen en deuren zijn nog te veel gesloten” - Arie Bijl, projectleider ”Duurzaam Luthers”

We zullen dus moeten kijken welke ”vierplekken” je in Nederland in stand wilt houden. Hoeveel gemeenten er zullen overblijven? Daar wil ik geen getal aan hangen. Maar er zullen waarschijnlijk meer regionale gemeenten komen. Of gemeenten die samenwerken met andere kerken binnen de PKN, al stuit je nu soms op cultuurverschillen. Die verbinding is heel belangrijk. De lutherse ramen en deuren zijn nog te veel gesloten.”

Spijt

Omdat de lutherse gemeenschap klein is, valt de problematiek volgens Bijl extra op. Maar binnen de breedte van de Protestantse Kerk spelen dezelfde vragen, aldus de projectleider. Die gemeenten kunnen dus leren van  ”Duurzaam Luthers”.  „Laat ik een concreet voorbeeld noemen: vastgoed. We kunnen niet alle lutherse kerkgebouwen in Nederland behouden en moeten dus een keuze maken. Nu denken we erover na om een deel van die gebouwen in een lutherse stichting onder te brengen. Dat is een gedachte die nu ook bij de PKN speelt: een stichting voor het protestantse vastgoed. Ik heb gemeenten gezien die hun gebouw verkochten, maar daar later spijt van kregen. Zo’n stichting kan dat voorkomen en de zorg voor vastgoed uit handen nemen.”

„De Protestantse Kerk is verantwoordelijk voor het behoud van de lutherse spiritualiteit” - Arie Bijl, projectleider ”Duurzaam Luthers”

Bijl wil dat lutherse gemeenten beter zichtbaar worden in de Protestantse Kerk. „Toen de lutheranen, hervormden en gereformeerden in 2004 samengingen, hebben ze elkaar plechtig beloofd de verschillende tradities in stand te houden. Die hebben elkaar veel te bieden. De Protestantse Kerk is dus ook verantwoordelijk voor het behoud van de lutherse spiritualiteit. Er klinken in de kerk soms best kritische geluiden: moeten we, gezien de omvang van de lutheranen, nog wel zoveel aandacht aan hen besteden? Ik vond het heel krachtig wat scriba dr. René de Reuver daar pas op de synode over zei : Zonder de lutheranen zijn we als Protestantse Kerk niet compleet.”