Tientallen inwoners kwamen om, en vrijwel geen huis was onbeschadigd. Vlissingen betaalde voor de vrijheid een hoge tol. Zaterdag herdacht de stad de Slag om de Schelde. Bevrijding met een bijsmaak.
Het einde van de overheersing door de nazi’s kwam in zicht toen in 1944 het eerste schip de Schelde op kon varen. Historicus dr. Tobias van Gent riep die uitspraak van de Amerikaanse opperbevelhebber Eisenhower in herinnering toen hij zaterdag in de Sint Jacobskerk in Vlissingen vertelde over de gebeurtenissen van tachtig jaar geleden.
De bevrijders hadden de haven van Antwerpen hard nodig voor de bevoorrading van hun leger. Die haven was echter ontoegankelijk zolang de Duitsers de Scheldemonding beheersten. Na zware gevechten veroverden de geallieerden Zeeuws-Vlaanderen. De dijken van Walcheren werden gebombardeerd, zodat het water de Duitsers zou verdrijven.
Op 1 november volgde een landing bij Vlissingen. In het nachtelijk duister staken Britse, Franse en Nederlandse commando’s vanuit Breskens de Westerschelde over. De plaats waar ze landden, bij de Oranjemolen, werd Uncle Beach genoemd.
De bevrijding van Zeeland bracht onnoemelijk veel leed en verwoesting met zich mee. Vlissingen was al vaak aangevallen door geallieerde vliegtuigen. Hele wijken stonden onder water.
Jonge weduwe
Merkwaardig dat de Slag om de Schelde veel minder bekendheid kreeg dan bijvoorbeeld de Slag om Arnhem, vindt Van Gent. Nabestaanden van de militairen van toen zitten nu in de Jacobskerk en burgemeester Van den Tillaar spreekt hen toe in het Frans en in het Engels. Hij herinnert aan de dankdienst die hier op 5 november 1944 werd gehouden, in een kerk met grote gaten in het dak. „We denken aan de angst die de soldaten moeten hebben gevoeld toen ze op Walcheren landden. Een zwangere vrouw in Engeland kreeg –weken later pas– te horen dat haar man was omgekomen. Hun zoon is hier nu aanwezig.”
Vlissingen herdenkt degenen die het leven verloren bij de bevrijding, en Koninklijke Harmonie Ons Genoegen speelt ”Never forgotten”. De militaire inzet van toen legde de basis voor onze huidige vrijheid, zegt staatssecretaris Tuinman (Defensie). „De verantwoordelijkheid voor die vrijheid rust op onze schouders.”
De Zeeuwse gedeputeerde Vael citeert uit de herinneringen van de elfjarige Piet Wisse, die in een koude, vieze kelder zat terwijl 200 kanonnen Vlissingen onder vuur namen. Tijdens de landing op Uncle Beach kwamen 69 commando’s om het leven. De namen en de verhalen moeten niet worden vergeten, zegt Vael. „Op een paar uur vliegen hiervandaan is het nu oorlog.”
Dubbeldekkers
In optocht gaat het naar de dijkhelling waar de bevrijders tachtig jaar geleden voet aan wal zetten. Een muziekkorps voorop, gevolgd door een commando op een gevechtsvoertuig. Over het Bellamypark, de Nieuwendijk, de Zeilmarkt, om het Arsenaal heen, de Oranjedijk op.
Bij de bevrijding van Vlissingen kwamen 35 burgers om. In totaal kostten de vijf oorlogsjaren aan zo’n 350 Vlissingers het leven, inclusief de Joodse inwoners van wie de namen op een monument langs de dijk staan.
Bij het gedenkteken voor de landing op Uncle Beach wachten honderden mensen in stilte als het vaandel van het Korps Commandotroepen vanuit de molen wordt aangedragen. Kolonel Smeets, sinds vorig jaar commandant van het korps, biedt de burgemeester een plaquette aan.
Leerlingen van het Scheldemond College lezen gedichten voor, waaronder ”For the Fallen” – voor de gevallenen. „They shall not grow old…” – ze werden niet oud, de tienduizenden militairen die omkwamen bij de bevrijding van West-Europa. De aanwezigen herhalen het in koor: „We will remember them” – wij zullen hen gedenken.
Het taptoesignaal klinkt, en de slachtoffers worden twee minuten in stilte herdacht. Er klinkt slechts het geroep van vogels, gebrom van scheepsmotoren op de Westerschelde en golven die kapotslaan op de kust.
Volksliederen klinken, en een scheepshoorn ertussendoor. Kransen en bloemstukken krijgen een plaats bij het monument. Drie dubbeldekkers vliegen tweemaal over, en krijgen beide keren applaus.
Op de Westerschelde schuiven grote schepen voorbij. Vlissingen was een zwaar geteisterde stad. Maar de bezetter werd verdreven; de Scheldemond was vrij.
Muziekkorps voorop, van de Jacobskerk naar Uncle Beach. beeld Dirk-Jan Gjeltema
Kranslegging door staatssecretaris Tuinman. beeld Dirk-Jan Gjeltema
Commando’s bij de Westerschelde. beeld Dirk-Jan Gjeltema
Kranslegging door de Franse militair attaché. beeld Dirk-Jan Gjeltema
Herdenking in de Sint Jacobskerk. beeld RD
Doedelzakspeler gaat burgemeester en staatssecretaris voor, de kerk uit. beeld RD
Herdenking in de Sint Jacobskerk. beeld RD
In optocht langs de Oranjemolen, naar Uncle Beach. beeld RD
Gedenkplaats Uncle Beach. beeld RD
Herdenking van de Slag om de Schelde. beeld RD
Commandotroepen uit binnen- en buitenland. beeld RD