Daarbij is er zaterdag speciale aandacht voor de bevrijding van Zuid-Nederland en de Slag om de Schelde. Er zijn veteranen aanwezig uit landen die destijds bij de gevechten betrokken waren. Na de officiële handeling van de koning is het publiek vanaf de kades getuige van een vlootschouw en een vliegshow.

Het hele jaar door zijn er in Zeeland volop initiatieven om de Slag om de Schelde te herdenken.

Het museum in Arnemuiden staat stil bij de strijd op de Sloedam, de voormalige verbinding tussen Walcheren en Zuid-Beveland waar in 1944 zwaar is gevochten. Het museum heeft een tentoonstelling opgezet met voorwerpen die herinneren aan de strijd en stippelde een fietsroute uit naar bunkers in de omgeving van de vissersplaats.

Wim Eggermont, Ruben Keulers en Arco Willeboordse zetten in een boekje alle activiteiten op een rij die in de gemeente Sluis en net over de Belgische grens worden ontplooid om operatie Switchback te herdenken. In ”Switchback, 75 jaar bevrijding West-Zeeuws-Vlaanderen” wordt ieder dorp belicht. Op een kaart is de route te volgen die de soldaten strijdend aflegden. De boekjes worden gratis verspreid in onder meer plaatselijke musea.

Rianne Frauenfelder ontwierp een scrapbook, een soort plakboek, over de strijd in West-Zeeuws-Vlaanderen. ”Switchback Scrapbook” vertelt in foto’s, tekeningen, schetsen en fragmenten uit oorlogsdagboeken en regimentslogboeken hoe de soldaten in kou, modder en regen moesten afzien in het vlakke polderland.

Dit boek kwam tot stand met steun van museum Het Bolwerk in IJzendijke en het For Freedom Museum in Knokke-Heist. Het is tweetalig, Nederlands en Engels, met het oog op nazaten van de Britse en Canadese bevrijders. Switchback Scrapbook (uitg. Lamedh) kost € 19,95 en is te koop bij onder meer Het Bolwerk.

Vlissingen gaf aan 2019 het thema ”Vlissingen, 75 jaar Slag om de Schelde”. De stad aan de Westerschelde was door hevige beschietingen en bombardementen zwaar beschadigd en moest na de Bevrijding grotendeels worden herbouwd. Er is een reeks activiteiten, waaronder een tweedaags bevrijdingsevenement in oktober in en om de gerestaureerde mitrailleurbunker R 630. Met re-enactment wordt de strijd van weleer nagebootst.

Britse journalist ziet rouw in Arnemuiden

De Britse journalist Reginald William Thompson (1904-1977) versloeg als oorlogscorrespondent de Slag om de Schelde. Op 6 november 1944 steekt hij de door granaten deerlijk gehavende Sloedam, de verbindingsweg tussen Walcheren en Zuid-Beveland, over om Arnemuiden te bezoeken. Hij stelt vast dat „onze troepen vier dagen lang vastberaden hebben gevochten langs de dam terwijl ze werden blootgesteld aan vernietigend vijandelijk vuur.”

De Arnemuidenaren zijn bezig veertig van hun doden te begraven. „De trage stoet die het kerkhof verliet, maakte al het lijden, al de stoïcijnse moed van deze eilandbewoners duidelijk”, schrijft Thompson. „De klompen bonkten hard over de straatkeien. De vrouwen, indrukwekkend in hun brede boerenrokken, bewogen zich met statige, natuurlijke waardigheid. Hun witte gestreken mutsen, met beide koperen spiralen aan de slapen, omlijstten gezichten die alle blijdschap of toekomstverwachting hadden verloren. Het leek alsof hun gezichten nooit hadden geglimlacht en dat ook nooit meer zouden doen.”

Beslissende strijd zonder helden

„We hopen dat het verhaal van deze strijd meer gaat leven onder de mensen”, zegt Hans Sakkers. Samen met Tobias van Gent schreef hij een boek over de Slag om de Schelde, een beslissende episode uit de Tweede Wereldoorlog.

Zaterdag overhandigen de auteurs de eerste exemplaren aan de gouverneur-generaal van Canada, Julie Payette, en de Canadese ambassadeur in Nederland, Sabine Nolke. Dat gebeurt in Terneuzen, waar die dag in aanwezigheid van koning Willem-Alexander en koningin Máxima de bevrijdingsherdenking van start gaat.

De Slag om de Schelde krijgt in dit jubileumjaar extra aandacht. In de aanloop naar de herdenking schreven de Zeeuwen Sakkers en Van Gent een lijvig boek over deze belangrijke slag, die volgens hen ten onrechte lange tijd was weggezakt in het collectieve geheugen. „En dat terwijl deze strijd toch een van de vijf bepalende slagen aan het eind van de Tweede Wereldoorlog is geweest, samen met de invasie in Normandië, de Slag om Arnhem, het Ardennenoffensief en de opmars over de Rijn”, vertelt Van Gent.

Antwerpse haven

De Slag om de Schelde voltrok zich in september, oktober en november 1944, maar begon volgens de auteurs eigenlijk al met de geallieerde landing in Normandië in juni dat jaar (D-day). Het draaide allemaal om de bevoorrading van de geallieerde troepen. Op 4 september was Antwerpen bevrijd, maar de Scheldemonding bleef nog in Duitse handen. Wilden de geallieerden gebruik kunnen maken van de haven van Antwerpen om hun troepen te kunnen bevoorraden, dan moesten de Duitsers eerst verdreven worden uit Zeeland.

Zolang de Westerschelde niet was vrijgemaakt, liepen de bevoorradingslijnen helemaal tot aan enkele kleinere havensteden aan de Normandische kust. „Antwerpen was een veel grotere haven en bovendien onbeschadigd”, vertelt Van Gent. „Je kunt gerust zeggen dat Antwerpen vanaf het begin van de Slag om de Schelde de spil was van de strijd in heel West-Europa.”

Vrij onbekend

Sakkers heeft er wel een verklaring voor dat de gevechten rond de Schelde relatief onbekend zijn gebleven. „Toen Antwerpen was bevrijd, richtte generaal Montgomery zich op operatie Market Garden, met de Slag om Arnhem. Die liep uit op een militair fiasco. Na die nederlaag heerste er een soort rouwstemming. De felle strijd rond de Schelde die daarna woedde leek de mensen niet meer zo te raken.”

Achteraf zeggen veel kenners volgens Sakkers dat direct na de inname van Antwerpen Montgomery met gemak in één moeite door ook het naburige Zeeland had kunnen bevrijden en daarmee de Scheldemonding had kunnen terugveroveren op de Duitsers. „Dan waren de bevoorradingsproblemen veel eerder opgelost.”

Van Gent: „Zelfs als de Slag om Arnhem was gewonnen, zodat de geallieerden konden doorstoten naar Berlijn 500 kilometer verderop, is het maar de vraag of ze die stad ooit hadden bereikt, aangezien ze dan nog steeds met die heel lange aanvoerlijnen hadden gezeten. Montgomery heeft dat probleem gewoon links laten liggen.”

Volgens Van Gent en Sakkers is de onbekendheid van de strijd om de beide Schelde-oevers ook toe te schrijven aan het feit dat er meerdere strijdtonelen waren: West-Brabant, Zuid-Beveland, West-Zeeuws-Vlaanderen en Walcheren. Van Gent: „Daarom is er ook niet één iemand die je achteraf kunt beschouwen als dé held van de strijd. Maar ook het doel van de operatie –het borgen van de bevoorrading van de oprukkende troepen– sprak niet echt tot de verbeelding van het publiek. Het was een strijd op de flanken en bovendien een strijd vol fouten en blunders, een gevecht met talloze ontberingen, blubber en modder, ellende en verwoesting, en dan ook nog met een belangrijke rol voor de Canadese troepen, waarvoor altijd minder aandacht is geweest dan voor de verrichtingen van de Amerikaanse legers.”

Hoge prijs

Sakkers en Van Gent zijn trots op hun uitgave. „We hopen een boek te hebben geschreven dat een compleet beeld geeft van de strijd”, zegt Sakkers. „De directeur van het Instituut voor Militaire Historie heeft meegelezen en vindt het evenwichtig.”

Van Gent: „Het boek past bij de tijdgeest. We kunnen vandaag de dag iets makkelijker kritisch zijn ten opzichte van de geallieerden dan toen. Want die hebben natuurlijk ook fouten gemaakt. De inundatie van Walcheren, waarbij het eiland onder water werd gezet door zeedijken te bombarderen om zo de Duitsers te verjagen, verdiende in militair opzicht geen schoonheidsprijs. Met de toenmalige militaire technologie zijn er dingen gedaan die men nu achterwege zou laten. Met de huidige precisiewapens die legers tot hun beschikking hebben, is het makkelijker om bij militaire operaties te voorkomen dat er onnodig burgerslachtoffers vallen.”

Want de Slag om de Schelde eiste duizenden mensenlevens, en ging gepaard met grote verwoestingen. Op 11 september 1944 lag Breskens in puin na een bombardement door de Britse Royal Air Force (RAF) waarbij bijna 200 burgerslachtoffers vielen. Sakkers: „Er is een hoge prijs betaald om de geallieerde opmars die tot staan dreigde te komen, weer op gang te brengen.”

Prof. Wisse

De auteurs laten veel ooggetuigen, zowel van geallieerde als van Duitse kant, maar ook burgers aan het woord. Hun getuigenissen sprokkelden ze bijeen uit diverse publicaties. In elk van de 22 hoofdstukken komen er twee aan het woord. Onder hen de christelijke gereformeerde prof. G. Wisse (1873-1957), die enkele uren voor diens capitulatie in Middelburg een indringend gesprek had met de Duitse commandant op Walcheren, generaal Wilhelm Daser. „We zullen nooit weten of de woorden van de dominee Daser over de streep hebben getrokken, of dat Daser zich uit eigen beweging heeft overgegeven”, vertelt Sakkers.

Het boek citeert Wisse: „„Generaal”, zo waagde ik nog even te zeggen. „O bedenkt toch wat hier op het spel staat. Als u het doet zal God u eren. Ik wilde maar zeggen, om het even hoe uw superieuren over u zouden oordelen.” Het gesprek mocht uit den aard niet te lang duren. Hij beduidde mij zeer hoffelijk, dat de auditie ten einde liep. „Welnu generaal”, zo besloot ik, „ik ga heen en straks eer de nacht daalt, zal ik in mijn avondgebed ook u gedenken, of God u verwaardigen wil, ten deze Zijn wil te betrachten.””” Even later reden Buffalo’s met ratelende rupsbanden de stad binnen en gaven de Duitsers zich over.

Tot de laatste man

”Slag om de Schelde” telt 350 pagina’s. Van Gent: „In feite beslaat het een periode van elf maanden, namelijk van D-day tot aan de capitulatie van de Duitsers in de eerste week van mei 1945. In historisch perspectief was de slag de kroon op de landing in Normandië. Maar het was ook een strijd die aan zowel geallieerde als Duitse zijde op de hoogste niveaus is besproken. Adolf Hitler heeft persoonlijk bevolen dat Walcheren en West-Zeeuws-Vlaanderen een Festung (Duits voor fort, JDvS) moesten worden die tot de laatste man moest worden verdedigd.”

”Slag om de Schelde 1944. De beslissing in de strijd om West-Europa”, Hans Sakkers en Tobias van Gent; uitg. Marberg; € 49,99

Mijlpalen in het verloop van de slag

Enkele beslissende momenten in het verloop van de Slag om de Schelde in 1944:

4 september Antwerpen bevrijd

20 september Oost-Zeeuws-Vlaanderen bevrijd;

Begin oktober opmars geallieerde troepen vanuit Antwerpen en beginvan de strijd om de Brabantse Wal en West-Zeeuws-Vlaanderen

3 oktober bombarderen zeedijken op Walcheren begint, met als doel het onder water zetten (inundatie) van het eiland om de bezetter te verjagen

24-31 oktober bevrijding Zuid-Beveland

3 november West-Zeeuws-Vlaanderen bevrijd

Eerste week november verovering Walcheren met landingen op de kust bij Vlissingen en Westkapelle

28 november eerste varend militair konvooi van de geallieerden bereikt haven van Antwerpen