Eind jaren tachtig ontdekte de Amerikaanse psycholoog Francine Shapiro tijdens een wandeling bij toeval dat storende gedachten bij haar naar de achtergrond verdwenen op het moment dat ze met haar ogen bewoog. Het was het begin van de ontwikkeling van Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR). Doel van de behandeling is door middel van oogbewegingen (eye movement) de persoon minder gevoelig voor de herinnering te maken (desensitization) en deze opnieuw te verwerken (reprocessing).

Tijdens de behandeling moet de cliënt de ogen van links naar rechts bewegen, daarbij geholpen door de horizontale handbewegingen die de therapeut tegenover hem maakt. Precies op het moment dat die het heftigste moment van het trauma uit de herinnering naar boven haalt en als in een film herbeleeft.

De aangepaste herinnering gaat, met de scherpe kantjes er een beetje af, terug naar het langetermijngeheugen

Van Schie, als psycholoog verbonden aan Tilburg University, gebruikt de techniek volop en doet er ook onderzoek naar. In het videocollege ”Waarom oogbewegingen je van je trauma’s afhelpen” van de Universiteit van Nederland, een stichting met als missie wetenschappelijke kennis voor elke Nederlander behapbaar te maken, geeft hij laagdrempelig uitleg. Ook daagt hij kijkers uit zelf de handschoen op te nemen.

Herinneringen liggen opgeslagen in het langetermijngeheugen. Je denkt er niet altijd aan, maar ze zijn er wel. Op het moment dat je er weer aan denkt, haal je de herinnering uit het langetermijngeheugen en komt ze in het werkgeheugen terecht. Dat is het moment dat je deze herinnering kunt aanpassen en bewerken, legt Van Schie uit.

De psycholoog vraagt zijn kijker een vervelende herinnering waar die nog steeds last van heeft als een film voorbij te laten trekken en de seconde waarin de gedachte het naarst is als een foto vast te houden. Hij illustreert dat door een kleurig blok uit de langetermijngeheugenkast te halen en in een doorzichtige doos met de naam werkgeheugen te plaatsen. Op dat moment verschijnt vijftien seconden lang een horizontaal bewegende stip op het scherm. Die moet de proefpersoon volgen met zijn ogen, terwijl hij het herinneringsfotootje vasthoudt en herbeleeft.

Uit onderzoek blijkt dat de behandeling werkt. De meest geaccepteerde verklaring hiervoor is dat het werkgeheugen maar een beperkte omvang heeft, aldus Van Schie. De oogbeweging gaat ook het werkgeheugen in en drukt als het ware de nare gedachte er een stukje uit, waardoor ze minder heftig binnenkomt. Deze aangepaste herinnering gaat, met de scherpe kantjes er een beetje af, terug naar het langetermijngeheugen.

De Tilburgse onderzoeker legt in het filmpje niet alleen uit hoe EMDR werkt, maar deelt ook de nieuwste inzichten. Verrassend genoeg zijn de horizontale oogbeweging die de cliënt tijdens de behandeling moet maken niet essentieel. Verticale oogbewegingen werken net zo goed, evenals hoofdrekenen, of een potje tetris spelen. Het gaat erom dat het werkgeheugen overvol is. Hoe je dat bereikt, maakt niet zo veel uit, concludeert Van Schie.

In eerste instantie werd EMDR vooral toegepast bij posttraumatische stressstoornis, waarbij zich hardnekkige en hevige psychische klachten ontwikkelen na een ingrijpende gebeurtenis. Vandaag de dag wordt de techniek veel breder toegepast, altijd ingebed in een breder scala aan therapeutische technieken. Zo is het belangrijk dat een cliënt goed zicht krijgt op zijn problematiek en trauma. Ook wordt hij gestimuleerd niet-helpende gedachten onder ogen te zien er afstand van te nemen.

Het eenvoudige testje in het videocollege legt perfect uit hoe EMDR werkt, maar het is de vraag of het verstandig is om een persoon met een zorgvol verleden zonder verdere begeleiding aan een opgeroepen herinnering bloot te stellen. Van Schie zegt zelf immers dat EMDR-therapie veel meer is dan de oogbeweging alleen. Hij suggereert ook nergens dat mensen prima alleen kunnen gaan experimenteren, maar dat kan wel een neveneffect van zijn videocollege zijn.

> universiteitvannederland.nl/college/waarom-oogbewegingen-je-van-je-traumas-afhelpen-emdr