Veel lezers zullen iets weten over John Owen (1616-1683). De zeventiende-eeuwse Engelse predikant en theoloog is geliefd onder de nazaten van de Reformatie en bij hen die geboeid worden door boeken van uitgeverij The Banner of Truth. Veel minder bekend is dat Owen veel gelezen wordt in de Spaanssprekende wereld. En dan doel ik vooral op kringen die vanouds niet putten uit de gereformeerde theologie, zoals de pinksterkerken.

Wat zijn de factoren die zorgen voor zijn populariteit onder diverse groepen christenen in Latijns-Amerika, met name in Peru, Chili, Brazilië en Colombia?

Om die onvoorziene en verbazingwekkende trend te kunnen begrijpen, moeten we letten op de historische, sociaaleconomische en culturele factoren die mede hebben geleid tot meer belangstelling voor gereformeerde theologie in Latijns-Amerika. En waarom John Owen eruit springt.

Groei protestantisme

Als eerste is er het feit dat het protestantisme in Latijns-Amerika de afgelopen dertig jaar een aanzienlijke groei heeft doorgemaakt. In zijn boek over de volgende generatie christenen, ”The Next Christendom” (2011), beschrijft Phil Jenkins dat het zwaartepunt van het christendom verschuift naar het Zuiden en naar het Oosten. En dat is precies wat we waarnemen in landen als Peru. Om even bij Peru te blijven, het aandeel protestanten in de bevolking van Peru steeg in vier decennia van net iets meer dan 0,1 procent tot circa 23 procent nu. Aan die toename hebben verschillende factoren bijgedragen, zoals economische groei, een hoger onderwijsniveau en, door internet, een bredere toegang tot theologische bronnen. Nu Latijns-Amerikanen een betere scholing genieten, gaan velen van hen ook op zoek naar een steviger theologische vorming dan de wijdverbreide pinksterbeweging hun vanouds heeft geboden. En het antwoord vinden ze in de geformeerde theologie.

Waarom niet Calvijn?

Maar waarom zoeken ze het dan vooral bij Owen? En niet bij Johannes Calvijn of Jonathan Edwards, die toch niet van minder invloed op het gereformeerde denken geweest zijn?

Een eerste verklaring is dat invloedrijke hedendaagse predikers zo vaak naar hem verwijzen. Met veel citaten hebben John Piper, Sinclair Ferguson, James I. Packer en anderen de werken van Owen opgevoerd als bronnen van gezonde leer en pastorale wijsheid. Aanbeveling door zulke vooraanstaande mensen heeft ervoor gezorgd dat Owen een bekende naam werd onder tal van lezers in Latijns-Amerika. Historische en culturele kloven bleken overbrugbaar.

Bovendien blijken de werken van Owen tot grote steun voor veel Latijns-Amerikaanse christenen in hun strijd en geestelijke zoektocht. Zij zien hem niet alleen als theoloog, maar merken dat ze zich ook aan hem kunnen spiegelen. Was het Owen niet die om zijn overtuiging vervolgd is en in zijn persoonlijk leven zulke verliezen heeft geleden? Heel herkenbaar voor tal van gelovigen in Latijns-Amerika. Owens nadruk op de doding van de zonde en op het voeren van de geestelijke strijd vindt vooral weerklank bij pinkster- en charismatische christenen. Zij hechten grote waarde aan deze aspecten van het christenleven.

Wat Owen nog breder aanvaardbaar maakt, is dat nooit één bepaalde stroming hem voor zichzelf heeft kunnen opeisen. Anders dan theologen die sterk geassocieerd worden met een bepaalde groep kerken, is Owen veelzijdig genoeg om zowel baptisten, pinkstermensen en charismatischen als presbyterianen aan te spreken. Door zijn theologische veelzijdigheid blijkt hij een verbindende figuur in een landschap dat gekenmerkt wordt door veel leerverschillen.

Revolutionair

Ook sociaal-politieke factoren spelen een rol. Latijns-Amerika kent een geschiedenis van antikoloniale gevoelens en verzet tegen onderdrukkende systemen. Spoort dat juist niet met Owens houding onder vervolging door kerkelijke en politieke leiders? Anders dan figuren die bij het koloniale kamp worden ingedeeld, ziet men Owen als een revolutionair denker, die streed voor vrijheid van godsdienst en zuiverheid in de leer. Precies het model dat een Latijns-Amerikaanse protestant van deze tijd voor ogen staat.

Laten we ook de opkomst van internet niet vergeten. Daardoor kunnen inmiddels miljoenen kennisnemen van Owens theologie, via preken, boeken en zelfs onlinecursussen. Deze digitale revolutie doet ons terugdenken aan het belang van de boekdrukkunst voor de protestantse Reformatie. Ze maakt een brede verbreiding van de gereformeerde theologie in de Spaanssprekende wereld mogelijk.

Meer te verwachten

Bovengenoemde factoren werpen allemaal licht op de toenemende populariteit van Owens werken in Latijns-Amerika. Maar het is aannemelijk dat die invloed zelfs nog verder zal toenemen. De groei bij het protestantisme in dit continent is er nog niet uit. We mogen dus verwachten dat Owen blijft bijdragen aan de inkleuring van het geestelijke en theologische landschap van het zuidelijk halfrond. Als we dit in gedachten houden, is het dan vermetel om een voorspelling te doen voor de komende zeg twintig jaren? Dat Owen en andere theologen die vanouds geassocieerd werden met Engelstalige gereformeerde theologie dan juist meer weerklank zullen vinden in landen waar Engels niet de voertaal is? Met een variant op de woorden van de eerder aangehaalde Phil Jenkins: „Er wandelt een nieuwe generatie christenen onze eeuw binnen, zonder dat wij het merken.”

De Peruaan Daniel Caballero woont met zijn vrouw Ellie in Ierland. In opdracht van de Britse Grace Baptist Mission (GBM) vertaalt hij Engelse theologie in het Spaans. Dit artikel is met toestemming vertaald uit het septembernummer van ”Herald”, kwartaalblad van GBM.