Jumbo test spiegelschermen tegen diefstal: Willen we als samenleving echt die kant op?
Je eigen gezicht, live op een scherm boven de zelfscankassa: sinds kort worden klanten van een aantal Jumbofilialen hiermee geconfronteerd. Wat is het idee erachter, en moeten klanten zich zorgen maken?
”Als gewaardeerde Jumboklant bent u bij ons in beeld” is te lezen onder een scherm dat recent is opgehangen bij de zelfscankassa’s. Het scherm toont een spiegelbeeld van elke klant die langskomt: recht van voren, op ooghoogte. Van boven kijkt een tweede scherm mee of alle boodschappen wel netjes gescand worden.
In een onbekend aantal Jumbofilialen in Nederland wordt sinds kort geëxperimenteerd met deze beeldschermen, die confrontatiemonitors worden genoemd. „We hebben verschillende zichtbare en onzichtbare maatregelen genomen om winkeldiefstal tegen te gaan,” laat Jumbowoordvoerder Linda Roovers weten.
„We hebben verschillende zichtbare en onzichtbare maatregelen genomen tegen winkeldiefstal” - Linda Roovers, woordvoerder Jumbo
„Naast landelijke maatregelen zijn dat ook proeftesten, waaronder monitors bij de zelfscankassa’s.” De monitors zouden „enkel een spiegelfunctie” hebben. Het lijkt alsof je gefilmd wordt, maar dat is niet zo, omdat de monitors niet zijn aangesloten op het normale camerasysteem.
„Wat doet het met jou, zo’n beeldscherm?” vraagt Sander Flight (53), deskundige op het gebied van cameratoezicht. „Precies, je wordt ervan bewust gemaakt dat je in de gaten gehouden wordt. Je krijgt drie signalen: er is een camera, hij is op jou gericht, en hij doet het ook nog echt, want je ziet jezelf bewegen.”
Psychologisch aangetoond
„Een monitor zorgt ervoor dat mensen zich meer gedragen volgens de normen in een samenleving,” vertelt Flight, die zich als onderzoeker en adviseur specialiseerde in privacy en cameratoezicht. „Dat is de achterliggende logica, die in psychologisch onderzoek overtuigend is aangetoond.
Als je alleen een camera ziet, kun je nog denken: „Ach, die dingen werken toch niet.” Maar wanneer je jezelf live ziet bewegen op een beeldscherm, dan weet je dat er altijd iemand mee kan kijken.” Dat ontmoedigt potentiële daders en verkleint zo de kans op winkeldiefstal.
Vorig jaar werd er bij Jumbo voor een groter bedrag gestolen (ruim 100 miljoen euro) dan winst gemaakt (80 miljoen euro). Zelfscankassa’s zijn gevoelig voor winkeldiefstal, doordat de controle minder strikt is dan aan de gewone kassa. De confrontatiemonitors moeten helpen om de schade te verminderen.
Privacyvragen
Maar de proef roept vragen op over de privacy van klanten. Moeten klanten zich zorgen maken? Jumbo benadrukt dat alle maatregelen „vanzelfsprekend” voldoen aan de geldende privacywetgeving.
„De confrontatiemonitors zijn niet aangesloten op het reguliere camerasysteem; de beelden worden niet opgenomen”, is te lezen in een privacystatement op de website. Of dat ook in de toekomst het geval blijft, is onduidelijk. Woordvoerder Roovers geeft aan „omwille van de proef” geen „verdere informatie over de inhoud en een eventueel vervolg” te willen delen.
„In principe is elke camera een schending van privacy, maar in winkels gelden andere regels dan daarbuiten”, licht Flight toe. „Als er een zwaarwegend belang is, bijvoorbeeld wanneer je winkel leeggeroofd wordt, is de privacy van de klant niet heilig.”
Het algemene recht op privacy, zoals vastgelegd in de Grondwet en in het EVRM (Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens), bepaalt feitelijk vooral wat de overheid mag. „In particuliere gebouwen zoals winkels en woningen ben je te gast, en kan de eigenaar van het pand verder gaan.”
„Op het moment dat jij als klant een winkel binnenloopt, kies je ervoor om akkoord te gaan met hun huisregels. Daar kan bij horen dat je gefilmd wordt”, legt Flight uit. „Maar daar moet je als bezoeker dan wel glashelder over geïnformeerd worden.”
Supermarkten houden het (koop)gedrag van klanten in de gaten om de veiligheid te garanderen en winkeldiefstal te voorkomen, maar bijvoorbeeld ook om persoonlijke kortingen aan te bieden. „Daar moeten ze transparant over zijn, maar dat doen ze onder andere juist door monitors op te hangen.”
Redenen tot zorgen
De vraag is of de beeldschermen echt een verschil gaan maken. „Zeker als je weet dat de beelden niet opgenomen worden, zou ik me er weinig van aantrekken als ik een geoefende boef was”, grapt Flight. Toch ziet hij wel twee redenen tot zorgen.
„Als ik zie hoeveel beeldschermen en camera’s overal hangen, dan verwacht ik een soort inflatie” - Sander Flight, deskundige cameratoezicht
In de eerste plaats: te veel camera’s kunnen het afschrikeffect verminderen. „Als ik zie hoeveel beeldschermen en camera’s overal hangen, dan verwacht ik een soort inflatie. Het maakt steeds minder uit dat je gefilmd wordt, omdat er meer beveiligingsbeelden worden gemaakt dan de politie redelijkerwijs kan gebruiken.”
Daarnaast waarschuwt hij voor „de glijdende schaal” van surveillance: „We zitten nog niet in een Big Brother-situatie, waarin de overheid iedereen nauwlettend in de gaten houdt, maar wel in een mildere variant, ook wel Soft Sister genoemd: de zachtere zus van Big Brother. Tegenwoordig zijn het bedrijven en particulieren zelf die alles continu in de gaten houden: met smartphones, deurbelcamera’s en surveillanceschermen.” En vergis je niet: de dataverzameling door al die apparaten gaat verder dan Big Brother ooit had durven dromen, waarschuwt Flight. „Willen we als samenleving echt die kant op?”
Het probleem bij zelfscankassa’s is volgens hem vooral dat er weinig medewerkers zijn, dat ze soms erg jong zijn, en dat het daardoor voor hen soms onveilig is om te controleren. „Volgens mij is het aannemen van genoeg en geschikt personeel een wenselijker alternatief dan deze confrontatiemonitors.”
