Dat zei Paul Schenderling donderdagavond tijdens een debat bij de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam. De avond stond in het teken van ”Grenzen aan de groei” en het christelijke denken over vooruitgang, kapitalisme en economische groei.

De econoom Schenderling die bekend is van de beweging ”Leven van genoeg” en schrijver van ”Er is leven na de groei” kruiste de degens met prof. dr. Govert Buijs, hoogleraar filosofie aan de VU, en prof. dr. Jan Boersema, hoogleraar grondslagen van de milieuwetenschappen aan de Universiteit Leiden.

Volgens Schenderling kent economische groei grenzen, omdat het enkel om materiële rijkdom draait. Het gaat voorbij aan spirituele rijkdom. Dat laatste ontstaat volgens de econoom pas als er „openheid van geest is en openheid voor de Heilige Geest in het bijzonder”. Eenvoud, rust, aandacht en afhankelijkheid van anderen zorgt volgens hem voor zulke openheid. „Veel wijsheidstradities in het algemeen, en het christendom in het bijzonder, zien dat er een tegengesteld verband is tussen materiële rijkdom en spirituele rijkdom: hoe rijker we in materieel opzicht worden, hoe armer we in spiritueel opzicht worden.”

De debaters waren het erover eens dat het huidige systeem van economische groei op zijn laatste benen loopt. Dat blijkt volgens hen onder meer uit klimaatverandering, biodiversiteitsverlies, grondstoffentekorten en de toenemende ongelijkheid op de wereld.

Volgens Boersema is de focus op economische groei een uit de hand gelopen vorm van het vooruitgangsgeloof. Dat geloof heeft volgens hem christelijke wortels. „Augustinus implementeerde met veel succes het lineaire denken in de westerse wereld. De tijd heeft een begin, een heden en een toekomst. Het kan dus beter worden. Dat is in de economie verworden tot groei. Groei van het bruto binnenlands product.”

Boersema ziet in het christelijk denken ook twee gezichten van de schepping: de tamme natuur en de chaotische wildernis. „De natuur zoals die bedoeld was, zou volgens Calvijn vooral tam zijn. Als een tuin. Een goede rentmeester bestrijdt de wildernis. Deze visie heeft niet altijd goed uitgepakt voor de natuur.” Even later: „Want waar komt het verzet tegen de wolf vandaan? Dan zie je de SGP voorop. Die hebben Calvijn goed gelezen.”

„Waar komt het verzet tegen de wolf vandaan? Dan zie je de SGP voorop; die hebben Calvijn goed gelezen” - Jan Boersema, hoogleraar milieuwetenschappen

Omdat de natuur inmiddels zo hard achteruitgaat, pleit de hoogleraar voor een wereld met meer wildernis. „Dat is wel een wildernis met hekken. Of hekken om de schapen, of om de wolven.”

Christelijke spijswetten

Is het christelijke denken niet veel te mensgericht en moet er niet meer aandacht komen voor de omgang met dieren? wierp debatleider Marianne Thieme de sprekers voor.

Boersema stelde in reactie op de vraag van de oud-fractieleider van de Partij voor de Dieren voor om een christelijke vorm van spijswetten in te voeren. „De Joodse spijswetten schafte het christendom af. Maar daarmee sneden we de nauwe verbinding tussen wat we eten en onze levensbeschouwing door. In het Oude Testament was het niet normaal dat je een dier doodde. Dat was iets bijzonders, het stond in een frame van heiligheidsdenken. Inmiddels staan christenen open voor een industriële manier van dieren houden. Iets wat volop wordt gepraktiseerd door SGP’ers”, sneerde Boersema opnieuw.

Buijs ging in tegen de mechanisering van het wereldbeeld. In dat gedachtegoed zie je een scherpe scheiding tussen de superieure mens en het dier als machineachtig wezen. „Ook dat zie je in christelijke kring. Dat komt mede doordat het geloof iets werd van het hiernamaals. Er is een scheiding tussen de zondag en de maandag. We zouden moeten luisteren naar wat God zegt over dieren. Zoals: de rechtvaardige kent het leven van zijn beest.”

Genoegeconomie

Tijdens de avond werd ook meerdere malen verwezen naar de ‘economie van het genoeg’ waar de recent overleden christeneconoom Bob Goudzwaard decennialang voor pleitte . Buijs zei zelf moeite te hebben met het gebruik van het woordje genoeg. „Het werkt retorisch niet goed. De boodschap die je communiceert, is dat het minder wordt. We gaan stoppen met groei. Dat werkt verlammend. Je raakt mensen kwijt. Beter is volgens mij om een nieuw perspectief te schetsen. Een betere toekomst, het beloofde land. We zijn onderweg naar overvloed. En daar hebben we de creativiteit van iedereen bij nodig. Iedereen kan bijdragen. Die overvloed gaat dan niet per se over het materiële. Als term vind ik bloei passender.”

„De boodschap die je communiceert met de term ”genoeg” is dat het juist minder wordt; dan raak je mensen kwijt” - Govert Buijs, hoogleraar filosofie

Harde noten werden ook gekraakt over geld. Buijs noemde het „de hoogste god”. En Boersema zag de wereld leven onder „de gesel van de geldeconomie”. Hebzucht is een groot kwaad, concludeerden de deelnemers. Schenderling vond dat het lenen van geld waarover rente wordt gevraagd weer ter discussie moet komen. „Rentedragend kapitaal is de aanjager geweest van de huidige groeiobsessie. Maar besef wel: in het grootste deel van de Bijbelse en christelijke geschiedenis is rente met argusogen bekeken.”

De houding van zorgen voor de schepping is er eentje van geven, volgens Buijs. Hij citeerde daarbij een Latijnse spreuk. „”Do quia mihi datum est.” Ik geef omdat mij gegeven is. In de schepping is ons veel gegeven. Daarvan geven we terug.”

Het drietal pleitte voor een nieuw vooruitgangsdenken. Eentje dat zich niet richt op economische cijfers, maar op het achterlaten van een betere wereld. Boersema: „Die gedachte vindt ook weerklank bij seculieren. Dat geldt ook voor het feit dat die vooruitgang een immateriële kant heeft. Of dat iedereen daarin mee moet kunnen komen. Het christendom inspireert voor mij dit vooruitgangsdenken.”