Laagje voor laagje schraapt een student een zandlaag weg. De archeologische plaats is het schip van de Nieuwe Kerk in Amsterdam. De grafzerken die opgestapeld langs de muren liggen, laten zien wat de onderzoekers in de grond kunnen verwachten. Een loopbrug biedt bezoekers tot half december zicht op het archeologische én bouwkundige project.
De Nieuwe Kerk aan de Dam is bekend door de trouwdienst van koning Willem-Alexander en koningin Máxima en door de inhuldiging van de koning. In het gebouw bevinden zich veel praalgraven van zeehelden en gedenkstenen voor bekende literatoren als Johan Huizinga en Hella S. Haasse. Ook de Joodse Isaäc da Costa ligt hier begraven.
Sinds 1955 is de kerk niet meer voor haar eigenlijke doel in gebruik. Wel trekt ze elk jaar gemiddeld 150.000 bezoekers met tentoonstellingen en concerten. Afgelopen anderhalve maand was het gebouw door de werkzaamheden echter gesloten.
Millimetertje
De vloer van de kerk móést open. „Amsterdam, die grote stad, die is gebouwd op palen”, klinkt het in een oud opzegversje. De grond in de hoofdstad zakt, en gebouwen zakken mee. Bij de Nieuwe Kerk is er nog een complicerende factor. Zuilen die bij eerdere werkzaamheden en renovaties gestut zijn, staan als een huis. Maar er zijn acht pilaren die nog op de oorspronkelijke fundering steunen. Elk jaar zakken die een millimetertje ten opzichte van de rest.
Architect Ray Kentie houdt de Nieuwe Kerk al veertig jaar in de gaten. Even rekenen leert dat hij de kerk dus op verschillende plekken zo’n vier centimeter heeft zien zakken. De architect loopt op de loopbrug die speciaal voor de renovatie enkele maanden in het gebouw staat. Onder de brug is er tot anderhalve meter diep afgegraven. Het enorme orgel, de monumentale preekstoel en verschillende praalgraven rondom de werkplaats zijn ingepakt in enorme sluiers van plastic. De zuilen in het zakkende deel van de kerk rusten op slieten. Dat zijn dunne elzenstammetjes die tot zeven meter onder de grond zitten. Stalen balken en beton zullen de pilaren in de toekomst extra steun gaan geven.
Deugd
Ondertussen heeft de directie van de Nieuwe Kerk van de nood een deugd gemaakt. Nu de funderingen toch worden blootgelegd, kan er uitgebreid archeologisch onderzoek worden verricht. Het team van grondgravers is te herkennen aan zijn rode T-shirts en stevige schoeisel. Met houten spatels gaan ze heel voorzichtig te werk.
Bij eerdere renovaties van de fundering stuitten werklieden op veel menselijke resten. Annebelle Birnie, directeur van de Nieuwe Kerk, vertelt dat er daarom in de aanloop naar deze renovatie veel vooronderzoek is gedaan. „In 1866 zijn er voor het laatst mensen begraven in de kerk. Werden er voor die tijd veel graven geruimd, na dat jaar is dat niet meer gebeurd. De afgelopen 150 jaar is de grond alleen voor oppervlakkige werkzaamheden open geweest. Er zijn dus nog veel stoffelijke resten aanwezig. We willen daar respectvol en zorgvuldig mee omgaan.”
Glazen beeldje
De beenderen die er nog liggen geven veel informatie, vertelt fysisch antropoloog Constance van der Linde. Haar werk houdt in dat ze skeletten bestudeert. Aan de bouw kan ze zien welke leeftijd de overledene gehad moet hebben en of hij of zij ziek is geweest.
Bij haar onderzoek in de sobere protestantse kerk is Van der Linde in de kisten geen grafgiften tegengekomen, op één na. „Bij een klein kindje vond ik een glazen beeldje in de kist.” Alleen graven die bij de funderingswerkzaamheden in de weg liggen zullen een andere plek krijgen. Beenderen die wel kunnen worden teruggelegd, zullen de plek die ze tot voor kort hadden, behouden. Als de archeologische werkzaamheden in oktober klaar zijn, begint de aannemer met de herfundering.
Attractie
Amsterdam zou Amsterdam niet zijn als ook uit deze renovatie geen munt geslagen wordt. De Nieuwe Kerk was vanaf half juli gesloten voor publiek. Daardoor liep de organisatie veel inkomsten mis. Met de loopbrug boven de open fundering wil de Nieuwe Kerk een unieke attractie bieden. Al is het ook iets heel lugubers om een begraafplaats in te kijken, 150 jaar oud of niet. Vanaf de loopbrug zijn de sokkels van de grote pilaren goed te zien. Maar ook een houten lijkkist is zichtbaar, waarvan de inhoud discreet is afgedekt. Zo zet de kerk toch weer aan tot denken: over wat vergankelijk is en wat blijft.
Archeologische werkzaamheden in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. beeld ANP, Eva Plevier
Onder de grond. beeld ANP, Eva Plevier
Bezoekers lopen over de loopbrug. Ook de preekstoel is ingepakt. beeld ANP, Eva Plevier
Genodigden lopen over de loopbrug. beeld ANP, Eva Plevier
Genodigden over de loopbrug. beeld ANP, Eva Plevier
De directeur spreekt de genodigden toe. beeld ANP, Eva Plevier
Toespraken. beeld ANP, Eva Plevier
Het orgel ingepakt in plastic. beeld ANP, Eva Plevier
V.l.n.r.: architect Ray Kentie, archeoloog Thijs Terhorst, fysisch antropoloog Constance van der Linde en directeur van de Nieuwe Kerk Annabelle Birnie tijdens de opening van de loopbrug. beeld ANP, Eva Plevier
