Vier weken geleden ging het op deze plaats over het woord ”gezellig”. Ik vertelde dat ”gezellig” afstamt van ”gezel”. En dat er in de Dikke Van Dale bij dat woord staat: ”van ge- + zaal, Middelnederlands sale [woning, eetzaal], oorspronkelijk dus: iem. die in dezelfde zaal is gezeten”.
Een lezer reageerde: „Waar komt het woord zalig dan vandaan? Het lijkt mij dat dit woord ook met een zaal te maken heeft.” Ze suggereert dat beide woorden wellicht de betekenis ”grote ruimte” hebben, en noemt daarbij dat ”gered worden” in de psalmen regelmatig wordt verwoord als: in de ruimte gesteld worden.
De gedachtegang vind ik prachtig en ik zou wensen dat hij klopt. Maar hoe naarstig ik ook speur: mijn bronnen zeggen niets over een gezamenlijke afkomst van de woorden ”zalig” en ”zaal”. Is er misschien iemand in de zaal die hier meer van weet?
De lezer vroeg trouwens ook wat Middelnederlands eigenlijk is. (Let op, nu volgt een geschiedenislesje.) Het is de term voor het Nederlands zoals dat tussen ongeveer 1150 en 1500 werd gesproken. Het wordt ook wel Diets genoemd en komt voort uit het Oudnederlands, dat sinds ongeveer 800 bestaat. De grens tussen die twee voorouders van het Nederlands wordt gemarkeerd door ten minste twee grenspalen.
De eerste is de mate waarin de talen op schrift zijn gesteld. De meeste oude Nederlandstalige teksten zijn van na 1150. De taal in die brieven, boeken en blaadjes zijn we achteraf Middelnederlands gaan noemen; de grotendeels ongedocumenteerde taal kreeg de naam Oudnederlands.
De beroemde zin ”Hebban olla vogala nestas…” is trouwens wél Oudnederlands. Vanwege de datering: hij werd omstreeks 1075 door een Vlaamse monnik aan het perkament toevertrouwd. Maar ook taalkundig gezien. Rond 1150 veranderde de spraak van Nederlanders namelijk. Ze werden gemakzuchtiger in het uitspreken van woorden. Bijvoorbeeld: ”vogala” (vogels) werd ”vogele”. Deze zogenoemde klinkerreductie is de tweede grenspaal tussen Oud- en Middelnederlands. (Einde geschiedenisles.)
De gezellige bijdrage van vier weken geleden behoeft trouwens nóg een aanvulling. Ik stelde daarin dat er geen andere taal is die een allesomvattende vertaling van ”gezellig” heeft. Onterecht, zei een collega me laatst. Hij was deze zomer in Denemarken en ontdekte: „Het Deense ”hygge”, een van de meest gebezigde woorden in Denemarken, heeft dezelfde lading. Een kampvuur is hygge, familiebezoek is hygge, samen met je vrouw een boek lezen is hygge, etc.”
Op internet zie ik tal van gedachtewisselingen over de vraag of ”hygge” (spreek uit: huuge, met een g als in het Engelse goal) wel echt dezelfde lading heeft als ”gezellig”. Maar om het gezellig te houden, laat ik die discussies nu maar rusten.
Redacteur Chris Klaasse bespreekt een taalkwestie. Reageren? chris@rd.nl
