Als schrijver kun je de beroemde, prestigieuze Franse literaire Prix Goncourt maar één keer in je leven winnen. Die levert slechts 10 euro prijzengeld op, maar des te meer roem. De Franse schrijver Jean-Baptiste Andrea won de prijs in 2023 met ”Waak over haar”. De jury van de Prix Goncourt noemde het boek „een poëtische en romaneske roman die de hele twintigste eeuw omspant” en „een ongewoon verhaal met onvergetelijke personages”.

In 2024 verscheen het boek in het Nederlands. In de oudejaarsbijlage van RDMagazine vermeldden we deze titel op de lijst van beste of meest spraakmakende titels van het jaar, nog voordat een recensie in de krant was verschenen. Wat is het eigenlijk voor verhaal, en wie is de schrijver?

Jean-Baptiste Andrea (1971) was regisseur en scenarioschrijver totdat hij op z’n 46e zijn debuut ”Mijn koningin” schreef. Later las ik van hem het indrukwekkende ”Honderd miljoen jaar en een dag”.

Mimo

”Waak over haar” is het verhaal van een onmogelijke liefde tussen Viola Orsini, de erfgename van een puissant rijke familie, en de arme, dwergachtige beeldhouwer Michelangelo Vitaliani. Veel thema’s komen voorbij: kunst, schoonheid, liefde, de opkomst van het fascisme in Italië, katholicisme, bloeiende kunsttijd, rijkdom en macht.

De schrijver zet je meteen midden in het verhaal: in een Italiaans klooster ligt de kunstenaar Michelangelo Vitaliani (82) op zijn sterfbed. De reden van zijn veertig jaar durend verblijf in dat klooster zonder gelofte te hebben afgelegd is een veelbesproken onderwerp. Naar het verband met de door hem gebeeldhouwde piëta –een voorstelling van Maria met het lichaam van de zojuist gestorven Jezus op haar schoot– die op diezelfde plaats in een afgesloten ruimte staat, wordt veel gegist. Het is de vraag of de piëta beschermd moet worden tegen de mensen of de mensen tegen de piëta.

Michelangelo (Mimo) wordt in 1904 geboren in Frankrijk. Mimo’s ouders zijn afkomstig uit Italië. Moeder stuurt Michelangelo naar Italië, naar oom Alberto, een beeldhouwer die hem verafschuwt vanwege zijn kleine gestalte: hij is dwerg. Mimo wordt mishandeld en misbruikt; zijn genialiteit en talent zet zijn oom sluw in om zijn eigen eer te vergroten.

Viola

Als Mimo aan het werk is bij de aristocratische familie Orsini, ontmoet hij dochter Viola. Hij is onder de indruk van haar intelligente persoonlijkheid, die totaal vleugellam gemaakt is in haar omgeving. Ze is intelligent, leest verschrikkelijk veel en etaleert die kennis in hun gesprekken. Als ze merkt dat Mimo leergierig is, bezorgt ze hem nieuwe boeken uit de bibliotheek van haar vader. Dan ontstaat, ondanks het verbod vanwege het standsverschil en de zich afwisselende aantrekking en afstoting, de levenslange verbinding. Zij belooft hem net zo beroemd te maken als de gelijknamige beeldhouwer en hij belooft haar te helpen met haar vliegkunst.

Haar fanatisme om te kunnen vliegen mondt uit in een groot debacle, waarna ze uitgehuwelijkt wordt aan een rijke diplomaat die haar eer kan redden. Door diens ruwheid, afwezigheid en botheid dooft haar geest uit en verwordt ze tot een schim.

Michelangelo daarentegen groeit boven zijn armoede uit. Zijn inzicht in verhoudingen en zijn voorstellingsvermogen zorgen voor nijd, afgunst, maar ook voor een uitweg. Zijn hang naar futurisme geeft zijn beelden een soort beweging en levendigheid die iedereen bewondert en bezighoudt. Hoewel hij aanvankelijk ook figuurlijk klein gehouden wordt en in alles vernederd wordt, overwinnen zijn inzicht en kennis en volgt grenzeloze roem. Hij krijgt opdrachten van de Orsini’s, van de rijke elite en van het Vaticaan zelf. Geld is in die kringen ruim voorhanden. Hij krijgt een werkplaats in Rome.

Mimo verkoopt zijn ziel als hij buigt voor het fascisme, terwijl Viola hier juist fier overeind blijft staan

Op het toppunt van zijn carrière wordt hij lid van de Koninklijke Academie van Italië. De keerzijde hiervan is dat hij zijn ziel moet verkopen door te buigen voor de macht van het fascisme. Als hij op een dag tot een ander inzicht komt, is de schade onuitwisbaar en hij moet een enorm verlies incasseren. Dan houwt hij nog eenmaal zijn ultieme piëta uit het marmeren omhulsel.

En juist die piëta zal de lezer bezighouden. De schrijver schrijft meesterlijk en houdt de spanning erin tot het laatste moment. ”Waak over haar” is een meeslepend verhaal.

Ontheemding

Het verhaal heeft twee zijdes: die van de innerlijke wereld waarin kunst, schoonheid en goedheid een rol spelen, maar zeker ook die van het geweten dat vragen stelt over eerlijkheid, moraal, persoonlijkheid en liefde. De schrijver lijkt lijnen te trekken naar deze tijd, omdat die vragen ook in het leven van nu nog heel actueel zijn.

De andere zijde is een historische: juist in het Italië van die tijd speelt zich heel veel af. Je ziet de overgang van de trage naar de zich snel veranderende wereld heel scherp getekend. En ook de scherpe verdeling van het land door de twee wereldoorlogen en malafide regimes. Beide zijdes van het leven zijn heel boeiend beschreven door de auteur.

Helaas bezigt de schrijver naast zeldzaam mooie verwoordingen ook grof taalgebruik. Mimo ervaart door de afwijzing van zijn moeder in zijn jeugd, zijn bijzondere lichaamsbouw en het onvervulde verlangen naar Viola een enorm gevoel van leegte en ontheemding dat hij verdooft met overmatig drankgebruik en vrouwen. Ik ben me ervan bewust dat deze aspecten weerhaken zijn die pijn kunnen veroorzaken bij lezers.

Misschien is ”Waak over haar” net een piëta. De een kan er helemaal in verdwalen, de ander loopt erin vast terwijl de derde er achteloos aan voorbijloopt. Die keus laat ik maar aan de lezer over.

Waak over haar,Jean-Baptiste Andrea; uitg. Oevers; 412 blz.; € 29,50