De groepsfoto van de regeringsleiders uit Europa, Canada en Turkije die voor spoedoverleg in Londen zondag bijeen waren, sprak boekdelen. Op de voorste rij in het midden de gastheer, de Britse premier Keir Starmer. Naast hem stonden de Franse president Emmanuel Macron en de Oekraïense president Volodymyr Zelensky. Waar was de Duitse bondskanselier Olaf Scholz? Ergens achteraan op de derde en laatste rij.

Bij een dergelijke opname staan de regeringsleiders die ertoe doen vol in het zicht, vooraan dus. Afgaande op de opstelling telt Duitsland blijkbaar niet meer mee. Duitse kranten betitelden Scholz in hun reactie als een lame duck, een regeringsleider die nog wel in functie is, maar niets meer in te brengen heeft.

De staats- en regeringsleiders spraken over een coalitie van bereidwillige Europese landen die Oekraïne moet helpen zich te verdedigen tegen Rusland en die de vrede moet garanderen. Duitsland, de Europese staat met de grootste economie en de meeste inwoners, vervulde slechts een bijrol. De Britse Starmer zei dat Europa op een kruispunt in de geschiedenis staat. Uitgerekend op dit onvoorstelbaar belangrijke moment is Berlijn sprakeloos en machteloos.

Weerloos

In Duitsland voltrekt zich op dit moment juist een wisseling van de wacht. Scholz zit zijn tijd als bondskanselier uit en Friedrich Merz (CDU) warmt zich op, maar is nog niet in functie. Toch had hij in Londen van de partij moeten zijn. Hij zet samen met de SPD de lijnen uit voor de komende vier jaar. Maar nog belangrijker: hij heeft toegezegd dat hij de veiligheid van Europa los van de Verenigde Staten wil garanderen. Daarmee wekte hij in Europa de nodige verwachtingen.

De andere Europese landen hadden graag gehoord hoe de komende bondskanselier zich dat voorstelt en wat Duitsland kan bijdragen. Is Duitsland bijvoorbeeld bereid deel te nemen aan een Europese vredesmacht?

Het Duitse Handelsblatt vroeg zich af of het Merz wel ernst was toen hij deze uitspraak deed. „Als de CDU-leider binnenkort als bondskanselier naar Donald Trump in Washington reist, kan hij zich vast voorbereiden op de gevoelige vraag of hij het meende toen hij zich onafhankelijk opstelde ten opzichte van de vroegere beschermmacht”, schreef het dagblad.

Als Trump de aanstaande bondskanselier aan zijn woord houdt moet Duitsland in no time zorg dragen voor zijn externe veiligheid. Jarenlang is die er bij de oosterburen –en waar niet?– ingeschoten, zodat het land praktisch weerloos en afhankelijk is.

Dreigementen

In de verkiezingstijd was de buitenlandse politiek totaal geen issue. Scholz en Merz gingen zo goed als voorbij aan het Russische imperialisme, de ambities van China en de wisseling van de wacht in Washington. Ze vochten hun debatten uit over de migratie en de economie. Zowel Scholz als Merz kwam niet met een geopolitiek vergezicht om de burger in deze moeilijke tijd vertrouwen te geven.

De Zwitserse Neue Zürcher Zeitung (NZZ) riep een uitspraak uit de jaren negentig in herinnering van de toenmalige president Roman Herzog: Duitsland moet niet langer meeliften, maar in de wereld zijn verantwoording op zich nemen.

De NZZ vroeg zich af of het Duitsland nu gaat lukken. „De Europese centrale macht heeft geen idee hoe zij zich in de wereld moet positioneren. Zij heeft zich altijd vastgehouden aan het volkenrecht en de Verenigde Naties, maar wordt nu wakker in een werkelijkheid waar de machtspolitiek geldt.”

Commentatoren in Duitsland zijn het erover eens dat een Europees antwoord op Washington, Moskou en Peking is gedoemd te mislukken als Duitsland niet meedoet. Duitsland neemt, om een voorbeeld te noemen, een kwart van de EU-begroting voor zijn rekening. Het land betaalt bijna twee keer zo veel als Frankrijk.

Merz moet vooropgaan en hij moet het Duitse volk duidelijk maken dat illegale migratie alleen kan worden ingedamd door bescherming van de buitengrenzen. Hij kan dan rekenen op dreigementen vanuit Moskou. Die ontvangt hij overigens nu al. Op de Russische televisie was zondag te horen dat Merz als bondskanselier moet stoppen met de ondersteuning van Oekraïne. „We zullen Duitsland van de aardbodem wissen.”