Het doen van lichamelijk onderzoek bij elkaar is op de meeste geneeskundefaculteiten een verplicht onderdeel van de opleiding. Het doel is niet alleen de kennis en vaardigheden van studenten te testen, maar ook om ze te laten ervaren hoe het is patiënt te zijn.

Vrijwel alle studenten zien lichamelijk onderzoek als iets nuttigs, blijkt uit de resultaten van een recente  enquête  onder leden van De Geneeskundestudent, een belangenvereniging voor geneeskundestudenten. Ruim 1700 studenten vulden de vragenlijst in.

Tegelijk ervaart een kwart ongemak bij de praktijklessen. Ook heeft een op de tien studenten iets grensoverschrijdends ervaren. Het kan gaan om vervelende opmerkingen, ongewenste aanrakingen of het tegen je zin in naakt zijn.

Beetje vies

Een op de drie studenten vindt dat universiteiten studenten niet mogen verplichten om lichamelijk onderzoek uit te voeren of te ondergaan. Studenten kunnen bijvoorbeeld vanwege religieuze redenen moeite hebben met aanraking door personen van het andere geslacht. Ook negatieve seksuele ervaringen of lichamelijke onzekerheden kunnen een rol spelen.

De enquête verscheen kort na een opinieartikel van basisarts Linda Jolink in Medisch Contact. Daarin vertelt Jolink over een incident in 2013 tijdens een practicum waarbij studenten –topless– moesten bodypainten. Dat hield in dat ze elkaars hart, longen en luchtwegen op de juiste plek op het lichaam dienden te schilderen. Tijdens de oefening duwde een jongen met zijn handpalm hard op haar borst. „Leuk was het niet”, schrijft ze. „Ik voelde me toch een beetje vies toen ik naderhand het lokaal uit liep.”

De Geneeskundestudent vindt het niet acceptabel dat studenten verplicht worden om mee te doen aan lichamelijk onderzoek. „Er moet altijd de keuze zijn om te weigeren en te kijken naar alternatieven”, meent bestuurslid Bram Ooijen. Alternatieven zijn bijvoorbeeld het gebruik van simulatiepatiënten (vrijwilligers die een patiëntenrol spelen) of fantomen (modellen van het menselijk lichaam).

Religieuze bezwaren

Er is meestal al wel een uitzondering mogelijk voor studenten die bijvoorbeeld een trauma of lichamelijk letsel hebben. Is dat niet voldoende? „Die clausule stellen wij zeer op prijs”, zegt Ooijen. „Maar bijvoorbeeld religieuze bezwaren tellen op veel faculteiten niet mee.”

De belangenorganisatie vindt het belangrijk dat er een landelijke richtlijn komt. „De verschillen tussen geneeskundefaculteiten zijn op dit moment groot”, stelt Ooijen. Zelf is hij content met de werkwijze van het Maastricht UMC+, waar hij geneeskunde studeert. Voor borstonderzoek maakt de faculteit gebruik van simulatiepatiënten. Ooijen vindt dat leerzamer dan oefenen bij een medestudent.

Is het voor het leren inleven in de patiënt geen vereiste dat studenten zelf een keer lichamelijk onderzoek ondergaan? Nee, vindt Ooijen. „Empathie kun je ook ontwikkelen door naar ervaringen van patiënten te luisteren.”