Jarenlang zijn de drukke straten van Istanbul het werkterrein van David Byle. Zijn straatprediking trekt volop belangstelling in de bruisende metropool. Met creatieve methoden, zoals een kleurrijk doek op een schildersezel, weet de ervaren evangelist de aandacht van voorbijgangers te trekken. „Dat werkte goed, want Turken zijn heel belangstellend. Er stond altijd wel een groep mensen om mij heen te luisteren”, zegt hij.

Dat neemt niet weg dat het werk ontzettend gevoelig ligt in het islamitische land. Valt de naam van Jezus, dan volgt weerstand. Doodsbedreigingen, geweld en intimidatie – Byle maakt het allemaal mee. „Een keer sloeg een man me tijdens het evangeliseren”, herinnert hij zich. „Een Turkse christen kwam tussenbeide en probeerde me te beschermen. Hij draaide zich naar mij om en zei: „Maak je uit de voeten.” Hij wist waar de aanvaller toe in staat was. Toen die ontdekte dat deze Turk ook christen was, stak hij hem met een mes in zijn been.”

Naast zijn straatwerk investeert Byle veel in online-evangelisatie om „zoekers” in heel Turkije met het christelijk geloof in aanraking te brengen. Veel Turken zijn teleurgesteld in de islam, weet Byle. „We boden hun een gratis exemplaar van het Nieuwe Testament aan. Soms verstuurden we er honderden per week.” Hij werkt nauw samen met lokale kerken. „Als iemand interesse toonde in het christelijk geloof, brachten we diegene in contact met een kerk in de buurt. Veel Turken kwamen tot geloof en kerken in heel Turkije groeiden.”

Lachwekkend

Het werk blijft dan ook niet onopgemerkt. Al snel verandert zijn verblijf in een strijd tegen de Turkse overheid, die vastbesloten is de straatevangelist het land uit te werken. In 2007 wordt hij voor het eerst gearresteerd – in de jaren erna zullen nog meerdere arrestaties volgen. „Ze sloten me op in een cel of in een deportatiecentrum. Dan zetten ze mij onder druk dat ik een vliegticket zou kopen en vertrekken.” Hij weet meerdere aanklachten tegen hem met succes aan te vechten bij de rechtbank.

„Dat ik of andere christenen in Turkije een gevaar voor de nationale veiligheid zouden vormen, is lachwekkend” - David Byle, evangelist

In 2016 krijgt Byle een uitzettingsbevel; hij dient het land ogenblikkelijk te verlaten. De evangelist tekent beroep aan tegen de maatregel, tot aan het constitutioneel hof van Turkije toe. Dat drukt op de pauzeknop: hij behoudt het recht in het land te verblijven zolang de zaak loopt en de autoriteiten niet kunnen aantonen dat hij daadwerkelijk een gevaar vormt. De dreigende uitzetting is –tot grote blijdschap van Byle– vooralsnog afgewend.

Volgens de aanklacht ondermijnt zijn „christelijke propaganda” de gebruikelijke religieuze rituelen en vormt hij daarmee een „bedreiging voor de nationale veiligheid”. Hoewel Turkije officieel een seculiere staat is, de Turkse grondwet vrijheid van godsdienst garandeert en evangelisatie in het land niet verboden is, blijkt de praktijk weerbarstiger. Byle: „De regering van president Recep Tayyip Erdoğan wil Turkije islamitischer maken. Ze duidt alles als een strijd tussen de islam en de niet-islamitische wereld. Zendelingen zouden Turkije minder islamitisch maken en daarmee de regering ondergraven.”

De zorg van de autoriteiten is totaal ongegrond, zegt Byle. „Dat ik of andere christenen in Turkije een gevaar voor de nationale veiligheid zouden vormen, is lachwekkend. Alleen al als je kijkt naar de aantallen waar het om gaat.” Naar schatting wonen er zo’n 170.000 christenen in het land, van wie het merendeel oosters-orthodox of rooms-katholiek is. Zij maken 0,2 procent van de bevolking uit. De protestantse gemeenschap in Turkije telt zo’n 20.000 leden.

Ontknoping

In de afgelopen jaren zijn tientallen protestantse voorgangers Turkije uitgezet of de toegang tot het land ontzegd, aldus de Vereniging van Protestantse Kerken (TeK). Alleen al in 2023 ging het om ten minste 33 personen, blijkt uit een rapport dat de Turkse organisatie in juni publiceerde. De meesten van hen (22) zijn afkomstig uit de Verenigde Staten. Inclusief gezinsleden gaat het om 63 mensen. Over de afgelopen vijf jaar moesten in totaal 115 werkers het land verlaten. Worden daar ook de gezinsleden meegerekend, dan gaat het om 250 personen.

„Turkije probeert zich systematisch te ontdoen van alle christenen die hun religieuze vrijheden op een te openlijke manier beoefenen” - David Byle, evangelist

Vorige maand nog oordeelde het Turkse constitutionele hof dat het uitzetten van buitenlandse protestantse kerkleiders, of hun de toegang tot het land weigeren, niet botst met de vrijheid van godsdienst. De uitspraak verrast Byle niet. „Uit het patroon dat we de afgelopen jaren zagen, blijkt duidelijk dat Turkije zich systematisch probeert te ontdoen van alle christenen die hun religieuze vrijheden op een te openlijke manier beoefenen.”

Lees ook

Turk én christen, dat kan niet in Turkije

Een wereldwijd bekend voorbeeld is dat van Andrew Brunson, een Amerikaanse predikant die meer dan 20 jaar in Turkije woonde. In 2016 wordt hij gearresteerd op beschuldiging van terrorisme en spionage. Zijn zaak krijgt internationale aandacht en veroorzaakt een diplomatieke crisis tussen de Verenigde Staten en Turkije. Na twee jaar in de gevangenis komt hij in oktober 2018 uiteindelijk weer op vrije voeten.

Het is in deze tijd dat ook de zaak van Byle tot een ontknoping komt. Slechts één dag na de vrijlating van Brunson wordt de evangelist opnieuw opgepakt. Hij moet binnen 15 dagen het land verlaten en krijgt een toegangsverbod. Hoewel niet onverwacht, is Byle er toch „kapot van”, zegt hij. „Ik dacht: God, U hebt zo veel wonderen gedaan waardoor ik al die jaren kon blijven, door al die rechtszaken en andere moeilijkheden heen. Waarom ook nu niet?”

Onzekerheid

In het onlangs verschenen rapport legt koepelorganisatie TeK de vinger bij de pijn en het leed dat de Turkse overheid veroorzaakt. Sommige werkers wonen al decennia in Turkije en zijn nog nooit op wat voor manier dan ook in aanraking gekomen met justitie. „Wanneer een gezinslid onverwacht een inreisverbod krijgt, wordt de eenheid van het gezin verbroken en belandt het hele gezin in een chaotische situatie”, schrijft de TeK.

Familie Byle ondervindt het aan den lijve. Bijna twintig jaar noemen ze Turkije hun thuis. „We wilden niet dat onze kinderen plotseling midden in het schooljaar moesten vertrekken. We besloten dat mijn vrouw en de kinderen zouden blijven tot ze het jaar hadden afgemaakt, want de regering dwong hen niet om te vertrekken. Ze hadden ook meteen met mij kunnen meegaan, maar het was een keuze die we maakten in het belang van onze kinderen.” De evangelist strijkt neer in Duitsland en is vervolgens acht maanden van zijn vrouw en kinderen gescheiden.

„Het Evangelie heeft wortel geschoten in Turkije; geen enkele macht op aarde zal dat kunnen tegenhouden” - David Byle, evangelist

De uitzetting van werkers en predikanten heeft ook verregaande gevolgen voor de protestantse minderheid in Turkije. Die is klein en sterk afhankelijk van buitenlandse pastors. Turkije blijft christenen namelijk de mogelijkheid ontzeggen om christelijke geestelijken op te leiden en scholen te openen om religieus onderwijs te geven aan de leden van kerkgemeenschappen, aldus TeK. „De toch al kleine protestantste gemeenschap wordt serieus bedreigd.”

De overheidsmaatregelen leiden ook tot onzekerheid en angst binnen de gemeenschappen, ziet Byle. „Bid voor de Turkse kerk, want ze bevindt zich in een moeilijke tijd. Met al die zendelingen die het land worden uitgezet, kan ze zich soms in de steek gelaten voelen. De verbinding met de wereldwijde kerk wordt doorgesneden. Nu is het meer dan ooit de tijd om voor de Turkse kerk te bidden en haar bij te staan.”

Ondanks alles is Byle hoopvol over de kerk in Turkije. „De Turkse kerk is niet groot, maar wel springlevend. Veel Turkse christenen zijn bereid voor Jezus te sterven. Het was voor mij een grote eer om deze mensen te leren kennen. In die zin maak ik me geen zorgen om de Turkse kerk. En het Evangelie is een kracht Gods tot zaligheid. Dat Evangelie heeft wortel geschoten in Turkije. Geen enkele macht op aarde zal dat kunnen tegenhouden.”