Fietsen door het rijke Friese landschap met de herenboeren op hun vette klei is fijn. Maar er is ook een ander stukje Friesland, waar het menselijke bestaan even uitgemergeld was als de zandgrond.
De geschiedenis van de veen- en heidegebieden in het oostelijk deel van Friesland –de Wouden– is ronduit triest. De streek is van oudsher berucht om zijn extreme armoede, inteelt en bevolking van alcoholisten, criminelen, zedelozen en analfabeten. Tot halverwege de twintigste eeuw woonden gezinnen er in plaggenhutten (spitketen) en verbouwde kippenhokken, of zelfs in holen in de grond.
Het veen werd vanaf eind 17e eeuw door compagnieën afgegraven. Het geld dat met de turf verdiend werd, ging grotendeels naar de Amsterdamse grachtengordel. Na de veenwinning bleven er onvruchtbare heide en een afvalput vol arme stakkers over. De gemiddelde leeftijd onder hen lag, mede door de hoge kindersterfte, op ongeveer 32 jaar.
Wij rijden de Spitkeetroute, ten westen van Harkema, een dorp dat inmiddels heeft afgerekend met het verleden. Op wat standbeelden van De Mollenvanger en de Turfsteker na. En hier en daar wat gemoderniseerde woudhuisjes, de eerste normale bewoning na de Woningwet van 1901.
Wij fietsen richting Boelenslaan en Houtigehage naar Rottevalle en Opeinde. Grote Friese boerderijen zijn hier spaarzaam, de kleine woudhuizen talrijk. Het coulisselandschap kent niet veel variatie; gras doorsneden met houtwallen, elzensingels, sloten en vaarten. De uitstekend begaanbare fietspaden zijn recht en lang, het aantal weidevogels is schier ontelbaar. En de zon werpt zijn warmte op onze fietshelm.
Het meer De Leien nodigt uit om aan te leggen en de meegebrachte broodjes in te nemen. Het meer is ontstaan uit veenafgraving en is nu geschikt voor recreatie en doet vooral dienst als rustgebied van vogelkolonies. Voor een visvergunning kun je terecht bij een visvereniging met de raadselachtige naam Voorwaarts.
We peddelen verder langs het Burgumer Mar, passeren het Prinses Margrietkanaal en landen aan in woud- en waterdorp Burgum. Langs het water gaat het dan naar Noardburgum en Jistrum met zijn prachtige 13e-eeuwse kerkje. Om vervolgens via Kootsterstille en het kerkse Drogeham weer in Harkema te belanden.
Het meest ouderwetse van Harkema nu is het traditionele Chinees restaurant. Domino’s scootert hier rond en ook de bezorgservice van snackbar Lyts Begjin (Klein Begin). Er is een spiritueel centrum, een schildpaddenopvang en er zijn welvaartswinkels voor natuurvoeding en -behoud. „We zijn allemaal rijk”, zegt Willem, een rasechte Harrekiet, zittend op een bankje voor De Mollenvanger. „Als we tenminste tevreden zijn.”
