In het coalitieakkoord van de vier beoogde regeringspartijen is een forse bezuiniging op de giftenaftrek opgenomen. Kerken en goede doelen vrezen hierdoor fors verlies van inkomsten. Deze bezuiniging is een keerpunt: in het vorige decennium vonden de kabinetten filantropie en het stimuleren daarvan belangrijk. Daar getuigen de Geefwet en diverse uitlatingen van de toenmalige regeringen van. Die waardering bestaat al sinds de jaren vijftig, toen de giftenaftrek werd ingevoerd. Maar als de plannen doorgaan, zal na de Geefwet een ”Neemwet” volgen.

Conclusie omgedraaid

In de Tweede Kamer klonken al vragen over deze plannen. Omtzigt (NSC) verdedigde de bezuiniging met een beroep op een recent rapport, volgens de NOS. In dat rapport van het bureau SEO zou volgens hem staan dat de giftenaftrek niet leidt tot extra giften aan goede doelen. Er staat van alles in dat rapport maar dít net niet. De giftenaftrek stimuleert het geven juist, zo bevestigt dit rapport. Het snijden in de giftenaftrek wordt door Omtzigt dus onderbouwd met een onterecht en zelfs onwaar beroep op het rapport. Eigenlijk maakt het coalitieakkoord het hele rapport monddood. Het rapport, dat in maart is aangeboden aan de Tweede Kamer, wil meedenken over het stimuleren van geven aan goede doelen. Voors en tegens van verschillende maatregelen staan tegenover elkaar. Maar nu lijkt de coalitie de discussie over dat rapport in de kiem te smoren.

Daadwerkelijk effectief

Wat staat er nog meer in het rapport? Best wel veel. De giftenaftrek is daadwerkelijk effectief. Maar ze zou de schatkist meer kosten dan ze aan extra giften oplevert, althans in ieder geval bij de kleinere giften. Tegelijkertijd zijn er allerlei positieve niet-financiële factoren, zoals betrokkenheid bij het goede doel. De drempel van 1 procent wordt door donateurs ervaren als een belemmering om gebruik te maken van de giftenaftrek.

Een oplossing zou kunnen zijn om de giftenaftrek te veranderen in een geefsubsidie. Maar daar kiest de coalitie vooralsnog niet voor. Er wordt enkel gekozen voor bezuinigingsmaatregelen, die naar het lijkt in het rapport aangetroffen kunnen worden: afschaffing van de vijfjarige (periodieke) gift, verlaging van het aftrekpercentage van 37 naar 20 procent en het weer afschaffen van neutraal fiscaal geven uit de vennootschap. Dit alles levert de schatkist 240 miljoen euro op. Dat is bijna het hele bezuinigingsbedrag voor 2028 van 250 miljoen euro.

Onvolledig rapport

Het rapport laat zien dat de maatregelen een negatief effect hebben op het geefgedrag. Verder zijn er goede redenen om aan te nemen dat de giftenaftrek door deze maatregelen ook minder succesvol (minder ”doelmatig”) wordt: grotere periodieke gevers zullen hun jaarlijkse bruto gift mogelijk moeten verlagen. Het rapport laat helaas na dit laatste te onderzoeken. En deze onvolledigheid leidt nu mogelijk tot het afschaffen van de periodieke gift. Ook op macroniveau is de maatregel tegenstrijdig: de coalitie heeft uitgesproken dat ze wil streven naar effectieve en doelmatige belastingmaatregelen. Maar deze maatregel draagt daar niet aan bij.

Verslechterd geefklimaat

Voor alle giften zal dus vanaf uiterlijk 2028 de drempel van 1 procent gaan gelden (of een vergelijkbare beperking). Nederland wordt op deze wijze ineens een land dat in de achterhoede zit qua giftenaftrek. Veel landen kennen immers geen drempel en het maximum van 10 procent dat in Nederland geldt, en mogelijk lager wordt, is internationaal gezien al aan de lage kant. Aan de nieuwe bewindspersonen op Financiën, Cultuur en Ontwikkelingssamenwerking de schone taak om met een goede uitleg te komen.

Bij de Geefwet van destijds werden subsidies immers nog ingewisseld voor (enige) fiscale stimuleringsmaatregelen. Nu wordt er fors gesneden in beide. De tijd van goed overleg tussen de goededoelensector en het kabinet lijkt hiermee voorbij. Deze coalitie ziet kennelijk veel minder in steun aan het maatschappelijk middenveld en het eigen filantropisch initiatief.

Huiswerk

Wat zouden kerken en goede doelen nu moeten doen? Er lijkt nog even tijd (tot uiterlijk 2028) maar in de tussentijd wordt de giftenaftrek al flink afgebouwd. Het kan helpen ervoor te pleiten om het geheel van maatregelen in een aparte wet op te nemen. Dat voorkomt onzekerheid voor donateurs. En een grote koerswijziging als deze verdient dat ook. Sterker nog, het verstoppen van deze bezuiniging in een groot en algemeen belastingplan belemmert het democratisch debat. Er zijn immers ook critici met betrekking tot de giftenaftrek. Het is goed om hun geluid eveneens te horen en daarover te debatteren

Maar het kan ook nuttig zijn als goede doelen en kerken met hun donateurs eens gaan bijhouden wat de gevolgen zijn van een fors lagere giftenaftrek: Wat vinden onze eigen gevers ervan? Gaan ze minder geven? Kunnen we dan minder ”goed doen”? Is daar nog wat aan te doen? Dan wordt het effect van fiscale maatregelen pas echt zichtbaar, bij voorkeur met aansprekende voorbeelden. En dat kan hopelijk weer behulpzaam zijn richting het beoogde kabinet of een volgend kabinet.

De auteur is werkzaam bij HVK Stevens Belastingadvies BV.