Dr. H.F. Kohlbrugge heeft niet alleen in Nederland en Duitsland, maar ook in Bohemen, het huidige Tsjechië, grote invloed gehad, aldus dr. B.J. Spruyt. „Mede door zijn inspanningen kwam er een wedergeboorte van de Boheemse kerk in de negentiende eeuw.”
Dr. Spruyt, docent kerkgeschiedenis aan het Hersteld Hervormd Seminarium in Amsterdam, sprak zaterdagmiddag tijdens de jaarlijkse conferentie van de Vrienden van dr. H.F. Kohlbrugge. De bijeenkomst vond, zoals gewoonlijk, plaats in de Grote Kerk te Vianen, waar Kohlbrugge in 1856 preekte. De conferentie werd met circa zeventig deelnemers goed bezocht. Het thema luidde ”De Geest doorbreekt de grenzen”.
Spruyt toonde aan dat dit ook voor Kohlbrugge gold. De negentiende-eeuwse theoloog, die in Nederland niet welkom was en in het Duitse Elberfeld kerkelijk onderdak gevonden had, had nogal wat internationale contacten.
Een daarvan was met de gemeenten in Bohemen die ontstaan waren door het werk van Johannes Hus, een voorloper van de Reformatie. Kohlbrugge had veel waardering voor Hus, aldus Spruyt, die hem citeerde: „Ik bad dat de Heere mij dit land nog eens mocht doen zien om ook hier een stuk van Zijn troon te mogen aanschouwen.”
Zingend volk
Die kans kreeg hij in 1864, toen de gemeenten nog maar net volledige godsdienstvrijheid gekregen hadden, na eeuwen van vervolging en achterstelling. In een kleine week tijd bezocht Kohlbrugge met zijn schoonzoon Eduard Böhl verschillende gemeenten in Bohemen. Na de reis zei hij ervan in een preek: „Ik trof er een zingend volk aan dat hongert en dorst naar de waarheid.”
De reis had ook concrete resultaten, zei Spruyt. In 1870 kwam er een boek uit met preken van Kohlbrugge in het Tsjechisch. In Elberfeld werd geld ingezameld om de armoede van de gemeenteleden in Bohemen te lenigen. En er kwam door de bemiddeling van Kohlbrugge een kerkorde in Bohemen, waarbij de keuze viel op de zestiende-eeuwse tekst van de Poolse hervormer Johannes a Lasco.
Hus werd in 1415 op een brandstapel in Konstanz om het leven gebracht. „De as van Hus leidde”, aldus dr. Spruyt, „mede dankzij de inspanningen van Kohlbrugge en Böhl, tot een wedergeboorte, een ”Aufschwung”, van de Boheemse kerk in de negentiende eeuw. Het was dankzij de Boheemse vluchtelingen dat A Lasco koos voor de Reformatie en Kohlbrugge zorgde ervoor dat de Boheemse gereformeerde kerk in de negentiende eeuw de beschikking kreeg over A Lasco’s kerkorde.”
Alexander Men
Dr. H. Klink, predikant van de hervormde gemeente in Hoornaar, hield een referaat over Alexander Men, een priester uit Rusland die volgens hem veel bijgedragen heeft aan een geestelijke opleving in dat land. Hij stelde dat het een oorzaak had dat Men (1935-1990) niet altijd even goed overweg kon met de leiding van de Russisch-Orthodoxe Kerk. „In de tijd van het communisme zochten veel geestelijken hun houvast in een nationale kerk. De Russisch-Orthodoxe Kerk hield zich aan de rituelen, maar raakte de harten van de mensen niet. Alexander Men stelde juist dat geloven in God alles te maken heeft met het voelbaar maken aan het hart.”
Toen jongeren in de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw naar de zin van het leven gingen vragen, kon Men zijn boodschap kwijt. „Hij sprak met hen over de relatie tussen geloof en wetenschap en het unieke van de Persoon van Christus. Hij toonde aan dat het geloof niet achterlijk was. Hij schreef boeken, sprak voor radio en tv en gaf gastcolleges op universiteiten. Van een boek van hem over Christus zijn 4 miljoen exemplaren verkocht.” Alexander Men werd in 1990 vermoord met een hakbijl.
„De Russische geestelijke Alexander Men werd in 1990 vermoord met een hakbijl ” - Dr. H. Klink, predikant te Hoornaar
Op een vraag of Men de geschriften van Kohlbrugge gekend heeft, zei dr. Klink tijdens de vragenbespreking dat niet uit te sluiten, gezien de enorme kennis van de geestelijke. De predikant uit Hoornaar wees op de bloei van het kerkelijk leven in Rusland. Hij legde daarbij een verband met de vele vragen over het bestaan van God in de jaren 80.
Dr. Spruyt constateerde dat er in Tsjechië juist veel secularisatie is. Hij opperde dat dat weleens te maken kan hebben met de economische bloei van het land in de afgelopen jaren en het kapitalisme dat daar een hoge vlucht heeft genomen. „Dat dooft het verlangen.”
Bezoekers, van bovenaf bezien. beeld Jan van Reenen
Vragenbespreking met dr. B. J. Spruyt (l.) en dr. H. Klink. beeld Jan van Reenen
Op de voorgrond dr. Bart Jan Spruyt. beeld Jan van Reenen
In gesprek. beeld Jan van Reenen
Dr. Bart Jan Spruyt. beeld Jan van Reenen
