Het enthousiasme spatte ervan af toen Geert Wilders (PVV) en Caroline van der Plas (BBB) het woord namen bij de presentatie van het hoofdlijnenakkoord, vorige week donderdag. „De zon gaat weer schijnen in Nederland”, aldus Wilders. Van der Plas vertelde met trillende stem dat ze een blij mailtje had ontvangen van een huilende visser op de Waddenzee.

Veel minder euforisch was VVD-leider Dilan Yeşilgöz. Haar toelichting was –in tegenstelling tot die van Wilders en Van der Plas– kort en zakelijk. „Op 22 november heeft de kiezer een duidelijke voorkeur uitgesproken voor een centrumrechtse koers; wij maken die mogelijk. Zoals altijd nemen wij de verantwoordelijkheid voor een stabiel landsbestuur”, stelde ze enigszins monotoon.

Liberale kerk

Die terughoudendheid had een reden: de verkiezingsoverwinning van Geert Wilders maakte de tegenstellingen binnen de partij opnieuw zichtbaar. Vooral de vraag of er moest worden samengewerkt met de PVV legde de flanken bloot. Ja, redeneerde zo’n 60 procent van de VVD-kiezers, zo peilde EenVandaag eind januari, voorafgaand aan een eerder partijcongres. Voor meer progressieve VVD’ers zoals Frans Weisglas en Ed Nijpels is regeren met Wilders echter vloeken in de liberale kerk. Vanwege die verdeeldheid had het aanvankelijk ook niet de voorkeur van de VVD-leider om in een coalitie stappen met de PVV.

In aanloop naar het partijcongres van komende zaterdag in Nieuwegein liet een aantal bezorgde VVD-coryfeeën eind vorige week al van zich horen. Onder leiding van oud-staatssecretaris Dick Dees pleiten onder meer Ed Nijpels, Johan Remkes, Loek Hermans, Jan Franssen en Han ten Broeke voor een ”Nieuw Liberaal Manifest”. De liberalen willen daarmee opkomen voor liberale kernwaarden als vrijheid, verantwoordelijkheid en verdraagzaamheid. „Je ziet het (verrechtsing, red.) ook in de formatie en bij mij gaat dan een vuurtje branden: waar blijft het liberale gedachtegoed?”, aldus Dees eind vorige week tegen NRC .

„Waar blijft het liberale gedachtegoed?” - Dick Dees, oud-staatssecretaris voor VVD

Startblokken

Dat er aanstaande zaterdag veel reuring zal ontstaan over de ingeslagen weg van de VVD met PVV, NSC en BBB, lijkt onwaarschijnlijk. Kritische leden zullen eerst willen afwachten hoe de coalitie, hun eigen VVD incluis, uit de startblokken komt.

Wel zal er hoogstwaarschijnlijk worden gesproken over de positie van de VVD binnen de Eurofractie Renew Europe. Voorzitter van die fractie Valerie Hayer maakte onlangs bekend van de VVD af te willen, omdat die partij samenwerkt met „extreemrechts”. De actualiteit van dat dreigende gevaar kan de gemoederen binnen de VVD toch weer op scherp zetten.

Ook actieve liberalen binnen de partij, zoals staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel), verkeren niet bepaald in juichstemming over de samenwerking met de PVV. Van der Burg was eind vorige week te gast bij de JOVD en zei maar slecht te kunnen slapen van het hoofdlijnenakkoord. Toch blijft hij lid, naar eigen zeggen om „de stem van de minderheid” te laten klinken.

Gespreksstof genoeg dus binnen de partij die bijna 15 jaar lang de premier mocht leveren. Maar of de tweedeling op termijn zal leiden tot ongelukken, moet nog blijken. Het partijbestuur probeert zoiets in ieder geval te voorkomen. Zaterdag legt het bestuur de leden een aantal statutenwijzigingen voor, om zo de interne discussie in de partij beter te stroomlijnen.

Daarnaast zal de blik van de leden ook op Yeşilgöz zijn gericht. Zij zal het argument dat ze vorige week naar voren bracht waarschijnlijk herhalen: haar partij doet mee met het oog op de stabiliteit van het landsbestuur. Door de nadruk te leggen op het verantwoordelijkheidsbesef binnen de partij maakt de VVD-leider een goede kans de samenwerking met de partij van Wilders te verkopen.

Schatkistbewaarder

Bovendien: is de voorkeur van de PVV zwaarwegend voor de vraag wie er in het Torentje komt, de VVD mag waarschijnlijk als eerste een vakministerie claimen. Wordt dat Financiën, dan kan de partij ook de schatkistbewaarder leveren en zo laten zien dat de VVD nog altijd verstandig met de centen weet om te gaan.