Waarom steeds meer kerken twee diensten beleggen op Goede Vrijdag
Op Goede Vrijdag naar de kerk: dat was niet de bedoeling volgens de Nederlandse kerken in de Reformatietijd. Toch kwam die gewoonte er, en inmiddels zijn er steeds meer gemeenten –en niet meer alleen hervormde– die dan twee diensten beleggen. Soms zelfs over kerkmuren heen.
Vóór de negentiende eeuw vonden er in de Nederlandse protestantse kerken nauwelijks Goede Vrijdagdiensten plaats, vertelt ds. M. van Kooten (65), die vrijdag twee keer preekt in zijn hervormde gemeente te Elspeet. In haar begintijd beschouwde de kerk van de Reformatie het houden van een dienst op Goede Vrijdagavond als een rooms-katholiek overblijfsel. Wel kwam het vieren van Goede Vrijdag veel voor in lutherse streken, zoals in Duitsland, waar ”Karfreitag” nog steeds een vrije dag is.
In de negentiende eeuw ontstond in hervormde kringen toch de gewoonte om op Goede Vrijdag kerk te houden. In 1853 deed de hervormde synode zelfs een officiële aanbeveling om dan een dienst te beleggen, mét viering van het heilig avondmaal. Dat idee kwam volgens ds. Van Kooten vooral „uit de linkerflank van de Nederlandse Hervormde Kerk, vanuit de Groninger Richting. Deze stroming had veel belangstelling voor het lijden van Christus, niet zozeer als plaatsbekleding, maar vooral als voorbeeld voor ons.”
Ds. Van Kooten signaleert dat in later tijd vooral de liturgische beweging, die in de twintigste eeuw opkwam, belangstelling had voor extra diensten in de Stille Week, vaak in combinatie met aandacht voor het lijden in de wereld. De predikant vreest dat dit tot „formalisme”, vormendienst, kan leiden. „Dan moeten wij gaan méélijden met Christus, terwijl de verwondering over wat Híj voor mij deed, centraal moet staan.”
Idee voor een Goede Vrijdagdienst kwam uit de linkerflank van de Nederlandse Hervormde Kerk
De hervormde historie verklaart mogelijk waarom er in hervormde kring vaker twee diensten zijn dan in afgescheiden kringen. Bovendien, denkt ds. Van Kooten, blijven afgescheidenen graag dicht bij de Dordtse Kerkorde uit 1618-1619. Die rekent bijvoorbeeld de kerstdagen, tweede paasdag en hemelvaartsdag wel tot de verplichte feestdagen, maar noemt Goede Vrijdag niet.
Gemengd gezelschap
In Katwijk aan Zee stamt de gewoonte om ter gedachtenis aan Golgotha meerdere diensten te houden uit het midden van de vorige eeuw, zegt ds. P. den Ouden (59), predikant van de hersteld hervormde gemeente in de kustplaats. „Vroeger waren er tien wijken met tien predikanten, maar slechts vijf kerkgebouwen. De gemeenten wilden wel alle predikanten gelegenheid geven om het Goede Vrijdagevangelie te verkondigen en daarom werden in elke kerk twee diensten belegd.”
Ds. Den Ouden denkt dat veel andere hervormde gemeenten de gewoonte van twee Goede Vrijdagdiensten van Katwijk hebben overgenomen. „Predikanten die in Katwijk hadden gestaan, voerden dit in andere gemeenten in. Nog weer andere kerken zien dat dan gebeuren en sluiten zich ook aan.”
De predikant preekt vrijdag voor een gemengd gezelschap: sinds enkele jaren voegen kerkgangers van zijn gemeente en van de plaatselijke christelijke gereformeerde kerk zich op de ochtend van Goede Vrijdag samen in één dienst in de hersteld hervormde Triumfatorkerk.
Verbondenheid
Een Goede Vrijdagdienst over de kerkmuren heen komt op meer plaatsen voor. De christelijke gereformeerde kerk in Nieuw-Balinge belegt al jaren samen met de plaatselijke hervormde gemeente een gezamenlijke middagdienst op Goede Vrijdag. En in Urk gaat ds. J. van Vulpen (46) vrijdagochtend voor in de Immanuëlkerk, in een gezamenlijke dienst van zijn eigen gemeente, de christelijke gereformeerde kerk Urk-Maranatha, en de hervormde gemeente De Bron. Deze samenwerking bestaat sinds 2011. De Bron zelf belegt al sinds 1975 twee diensten op deze dag.
Beide Urker kerkenraden zorgen om het jaar voor dienstdoende ambtsdragers en een voorganger. De samenwerking tussen beide kerken is te verklaren vanuit de oorsprong van de gemeenten: beide ontstonden in de jaren zeventig als afsplitsing van de plaatselijke gereformeerde kerk, legt ds. Van Vulpen uit. „De jaarlijkse Goede Vrijdagdienst brengt die verbondenheid tot uitdrukking. We ontvangen die met dankbaarheid. En we zien ook dat mensen uit andere gemeenten dan hier in de kerk komen.”
Dat hij rondom de toch al drukke feestdagen nog een extra preek moet maken, is voor ds. Van Vulpen geen probleem. „Het zijn hoogtijdagen. De prediking is de hoofdtaak van een predikant. Rond zulke dagen stroop ik de mouwen op en maak ik een paar uurtjes extra. En voor de avonddienst kan ik dit jaar de Goede Vrijdagpreek van vorig jaar deels opnieuw gebruiken, omdat ik die toen in een ander kerkgebouw hield.”
Goede Vrijdag is de betaaldag van de kerk; het is goed om daar een dag van afzondering voor te hebben
Agendapunt
De gereformeerde gemeente te Werkendam is een van de vier gemeenten in het kerkverband die vrijdag twee keer naar de kerk mogen. In de gemeente waren er in kort tijdsbestek zowel gemeenteleden als kerkenraadsleden die daarom vroegen, vertelt predikant ds. H.J. Agteresch (54). „Toen hebben we er een agendapunt op de kerkenraadsvergadering van gemaakt. We zeiden: Goede Vrijdag is de betaaldag van de kerk. Het is goed om daar een dag van afzondering voor te hebben. Als je het zó formuleert, kun je dan nog nee zeggen tegen het verzoek om een tweede dienst?”
Een praktisch aspect is dat Werkendam „een kinderrijke gemeente is. De kinderen zijn altijd vrij op Goede Vrijdag.” De hoofdreden voor een tweede dienst is echter volgens ds. Agteresch „het belang van de boodschap. Paulus zegt dat hij in niets liever roemt dan in Jezus Christus de Gekruisigde. En dát is bij uitstek de boodschap van Goede Vrijdag.”
