Het is te waarderen in Wilders dat hij niet koste wat het kost wil vasthouden aan zijn oorspronkelijke wens om als leider van de grootste partij de premierspost in te vullen. Hij cijfert zichzelf in zekere zin weg om een centrumrechts kabinet mogelijk te maken. Een Wilders die zichzelf wegcijfert hebben we de afgelopen jaren niet vaak gezien. Die stap is per saldo wel positief. Omdat Wilders een stap opzij zet, helpt hij de formatie een stap vooruit.

Dat Wilders geen premier wordt, is voor hem persoonlijk ongetwijfeld pijnlijk. Hij had het stokje van het premierschap graag overgenomen van de VVD’er Rutte.

Was het voorstelbaar dat Wilders premier van alle Nederlanders zou worden? Dat ligt lastig. Zijn opstelling ten opzichte van minderheden is, op zijn zachtst gezegd, niet fijngevoelig. De manier waarop hij mensen en groepen wegzet, noopt niet tot navolging. Schelden is een van zijn handelskenmerken.

Wilders noemde de blokkade van NSC-voorman Omtzigt om hem als premier aan te wijzen „ondemocratisch” en „staatsrechtelijk onjuist”. Bij dat oordeel vallen ook de nodige kanttekeningen te maken.

Dat iets ondemocratisch zou zijn, komt toch wat vreemd over uit de mond van iemand die aan het hoofd staat van een ondemocratische partij.

Wat betreft het staatsrecht: nergens staat beschreven dat de leider van de grootste politieke partij het premierschap toekomt. Dat dit wel vaak gebeurt, klopt. Maar daarmee is het nog geen staatsrechtelijke regel. Het kwam in de Nederlandse parlementaire geschiedenis vaker voor dat niet de grootste partij de premier leverde.

Daarbij komt ook nog eens dat de beoogde coalitiepartners, naast PVV, VVD, NSC en BBB, geen gewoon meerderheidskabinet of minderheidskabinet gaan vormen, maar een extraparlementair kabinet. Informateur Putters spreekt in zijn eindrapport dat hij donderdag presenteerde van „een programkabinet”. Een van de belangrijkste kenmerken daarvan is dat de leiders van de politieke partijen in de Tweede Kamer blijven. Als gevolg van die afspraak kan Wilders ook geen premier worden.

De afgelopen weken kreeg NSC-voorman Omtzigt geregeld de wind van voren. Onder meer omdat hij niet samen met Wilders in een meerderheidskabinet wilde, wegliep van de onderhandelingen en zich in de besprekingen wispelturige opstelde. Nu de onderhandelaars hebben besloten dat er een program- of extraparlementair kabinet komt en Wilders geen premier wordt, kan de voorlopige conclusie niet anders luiden dan dat de NSC-voorman zijn zin krijgt. Omtzigt heeft Wilders in de houdgreep.