„Het spijt me, maar ik kan u alleen medicatie meegeven voor de komende week”, vertelt apothekersassistente Hetty Roelofs haar patiënt aan de balie bij apotheek Elderveld in Arnhem. „Er zijn leveringsproblemen vanuit de groothandel en om alles zo eerlijk mogelijk te verdelen, geven we niemand meer mee.”

De patiënt is begripvol, maar zo reageert niet iedereen. Roelofs: „We leggen de hele dag door uit wat er aan de hand is, waarom iemand andere medicatie heeft dan de vorige keer of waarom er helemaal niets is. Soms worden mensen boos.”

Op dit moment is antibiotica voor kinderen en baby’s niet of nauwelijks te krijgen. Roelofs werkt al 35 jaar als apothekersassistente en ziet hoe de nood steeds hoger wordt. In 2021 startte zij samen met collega Desiree Wijgman de actie #WeSlikkenHetNietLanger, om de problemen rondom niet leverbare medicijnen onder de aandacht te brengen.

Apotheker Harm Sanders van Elderveld staat pal achter zijn apothekersassistenten. „Wij willen niets liever dan medicijnen leveren. Het is ons brood, wij leven hiervan. Twintig jaar geleden hadden we nooit leveringsproblemen”, zegt hij met de nodige frustratie. „Ook nu is dat eigenlijk niet nodig, maar het is beleid van de zorgverzekeraars en de overheid. Het is een financiële keuze. Zorgverzekeraars hebben voorkeursmedicijnen die ze zo goedkoop mogelijk inkopen: het preferentiebeleid. Andere fabrikanten staan dan buitenspel.”

Andere landen

Als er een tekort ontstaat, omdat er een probleem is met bijvoorbeeld grondstoffen, productie of logistiek (de producenten komen veelal uit Azië), heeft Nederland het nakijken. Producenten leveren hun schaarse medicatie liever aan andere landen, omdat die beter betalen. Roelofs: „Wij wringen ons ondertussen in allerlei bochten. Dat komt het werkplezier niet ten goede en onze patiënten zijn de dupe.”

Elke dag is minstens één van de apothekersassistenten bij Elderveld bezig met het bij elkaar schrapen en scharrelen van medicijnen. „Deze pillen hebben we nu niet”, zegt Roelofs, terwijl ze in de voorraad kijkt. „Ik zoek vervolgens of we iets in een andere dosering of van een ander merk hebben. Zo krijgt de patiënt steeds wisselende doosjes en doseringen en moet er de ene keer een hele pil en dan weer een halve genomen worden. Het spreekt voor zich dat hiermee het risico op medicatiefouten toeneemt, zeker bij kwetsbare mensen.”

Kiezen

Als er geen goed alternatief is, neemt Roelofs contact op met andere apotheken in de regio. „We kunnen bij elkaar in de voorraad kijken, al wordt daar niet alles ingezet, omdat iedereen een eigen buffer wil aanhouden.”

Als het nog niet lukt, probeert Roelofs of een andere groothandel wél kan leveren. Desnoods gaat ze het zelf halen. Een laatste uitweg biedt het buitenland. „Het komt zeker voor dat we nee moeten verkopen. Of dat we moeten kiezen wie de medicatie krijgt. Wie heeft het het hardst nodig?”

Het medicijntekort in Nederland is groter dan ooit. In 2023 waren 2292 soorten medicijnen minstens twee weken niet leverbaar, tegenover 1514 in 2022, blijkt uit cijfers van apothekersorganisatie KNMP.

Het gaat bijvoorbeeld om medicijnen tegen parkinson of jicht. In 2010 lag dit aantal nog onder de tweehonderd. Over het recente tekort aan antibiotica voor kinderen maakt apotheker Sanders zich niet bijzonder veel zorgen. „Antibiotica is meestal niet per se nodig. Er zijn alternatieven. Maar het laat zien hoe kwetsbaar de keten is. Er hoeft maar iets aan de hand te zijn en alles stort in.”

Afgelopen week zijn afspraken gemaakt om de nadelige effecten van de inkoop door zorgverzekeraars te verkleinen. Bij overmacht mogen de prijzen worden aangepast. Een snelle toelating van nieuwe antibiotica kan de nood verlichten, zei minister Dijkstra (Zorg) in het vragenuurtje van de Tweede Kamer. Het probleem is volgens Dijkstra echter complex en niet in een handomdraai op te lossen. „Ik kan niet toveren.”

Aan toveren heeft Sanders helemaal geen behoefte. „Wel aan een minister die met de vuist op tafel slaat. Een minister die afdwingt dat er nú een aanpassing van de inkoop door zorgverzekeraars plaatsvindt en die anders een boete oplegt.”