„La USA” is het land van de onbegrensde mogelijkheden. Vrijheid, speelgoed en eten zijn er in overvloed. En belangrijker: Javiers ouders hebben er al een plekje gevonden. Vanwege de burgeroorlog die van 1979 tot 1992 in het land woedde vertrekt eerst zijn vader uit El Salvador. Javier is dan nog zo klein dat hij zich weinig van de man kan herinneren. Een aantal jaren leeft hij samen met zijn moeder, tot ook zij naar Amerika gaat. Javier blijft achter bij zijn opa en oma, een vrijgezelle tante en een nichtje dat op haar 15e haar eerste kindje kreeg.

Nadat Javiers ouders zijn herenigd, sparen ze samen tot ze genoeg geld hebben om Javier ook naar de Verenigde Staten te laten komen. De „trip” wordt een vast onderdeel van hun wekelijkse telefoontje met Javier en de achtergebleven familieleden.

Het duurt een tijdje voor de reis kan beginnen. Er moet genoeg geld zijn om de „coyotes” te betalen die Javier via Guatemala en Mexico naar het land van zijn dromen zullen brengen. Javier mag pas reizen als hij groter is, dan kan hij de uitdagingen van de smokkelroute beter aan. Tot die tijd baadt hij zich in zijn kinderlijke onschuld, de liefde van tante Abuelita en de veiligheid van zijn vertrouwde omgeving.

Opa, voor wie hij diep vanbinnen bang is, reist nog een eindje met hem mee. Daarna is hij overgeleverd aan de coyotes en aan de andere mensen in de groep met wie hij samen de grote oversteek maakt. Hij kent ze niet goed en voelt zich niet op zijn gemak bij hen, maar moet wel zestien uur met hen in een bootje de oversteek van Guatemala naar Mexico maken en daarna met hen een eenkamerappartement delen.

Wat eerst een groot avontuur leek, blijkt algauw een sociaal-emotionele achtbaan die de jonge Javier in één klap volwassen maakt. Soms zit zijn groep dagenlang opgesloten, wachtend op de volgende stroman op hun smokkeltocht. Dan weer volgt een stressvolle reis per bus – inclusief onderschepping door grenswachten. En voortdurend liggen er emotionele uitbarstingen op de loer omdat de spanning in de groep hoog oploopt.

Het enige wat Javier op de been houdt, is de gedachte dat hij binnenkort zijn ouders zal terugzien. Maar hij heeft buiten de grenspolitie in het land van zijn dromen gerekend.

Rauwheid

”Solito” –de titel laat zich nog het best vertalen als ”Moederziel alleen”– is de indringende memoire van Javier Zamora. Hij is inmiddels 34 jaar oud en een bekende dichter. Tot in detail beschrijft hij de reis die hem op jonge leeftijd zijn onschuld ontneemt. Het boek kan op goede kritieken rekenen en belandt eind 2023 in veel boekenlijstjes. Dat is te begrijpen, want Zamora beschrijft in ”Solito” trefzeker hoe een kind een reis van 5000 kilometer met wildvreemden ervaart – hoe het is om met onbekende mensen onder hoogspanning te leven en wat het met je doet als je noodgedwongen een ‘gezinnetje’ vormt met mensen met wie je alleen je eindbestemming deelt.

Het relaas leest als een groot avontuur, maar dan zonder romantiek en met veel rauwheid. De vlucht naar een beter leven blijkt offers te kosten en levert bij tijden een ondraaglijke spanning op. Dat is een les voor westerlingen die de stroom vluchtelingen –economisch of politiek– nogal eens met lede ogen gadeslaan. Daarbij laat Zamora zien hoe mensensmokkelaars te werk gaan en voor grote sommen geld wel de reis regelen maar geen enkele garantie willen bieden.

Dat het vluchtelingenleven rauw is, blijkt wel uit de scheldwoorden en bastaardvloeken in het boek. Vaak zijn ze in het Spaans, maar dat maakt ze niet minder hinderlijk. De roman bevat overigens veel meer uitdrukkingen, zinnen en dialogen in het Spaans. Het boek had aan kracht gewonnen als Zamora iets minder van zijn moederstaal –hoe begrijpelijk ook in literair opzicht– door zijn memoires had gesponnen.

Boekgegevens

”Solito”, Javier Zomora; vert. Lidwien Biekmann en Koos Mebius; uitg. Ambo|Anthos; 400 blz.; € 23,99