In zijn overwinningsspeech van 22 november beloofde Wilders het plechtig: „Ik word premier van alle Nederlanders”. De PVV-leider riep andere partijen op samen te werken en over hun eigen schaduw heen te stappen. Die verbindende toon was aardig in lijn met de mildere verkiezingscampagne die de PVV-leider tot dan toe had gevoerd. Op X toont Wilders echter een hele andere kant van zichzelf. Daar vergroot hij de tegenstellingen tussen zijn partij en de partijen met wie de PVV momenteel formatiegesprekken voert alleen maar uit. Over de VVD zei Wilders op X eerder deze maand: „Ze feliciteren elkaar zelfs met die vreselijke wet.” Dat sloeg op de spreidingswet, volgens Wilders een ‘dwangwet’, waar de VVD in de Senaat kort daarvoor voor had gestemd. Ed Nijpels, een prominente VVD’er, noemde hij eind vorig jaar nog een „vreselijke antidemocraat”.

Ook zijn gesprekspartners in de formatie krijgen ervan langs. „Zure Yeşilgöz sneert” postte de PVV-leider maandagochtend op X, vlak voordat de formatiegesprekken – die al niet heel soepel verlopen – werden hervat. Eind november deed de PVV-leider iets dergelijks door een bericht te liken waarin Omtzigt voor een „katholieke gluiperd” werd uitgemaakt.

Caroline van der Plas (BBB) die ook meepraat in de formatieonderhandelingen vond dat erg „kinderachtig” van Wilders. „Nederland is het helemaal zat, dat gekibbel en dat geëtter onder elkaar”, zei ze eind december geïrriteerd op Radio1.

Achterban

Het is twijfelachtig, om niet te zeggen onvoorstelbaar, dat Wilders’ gedrag op X het onderlinge vertrouwen tussen de vier partijen ten goede komt. Toch hoeft dat nog niet te betekenen dat de PVV-leider zichzelf niet in de hand heeft, meent communicatiewetenschapper Rens Vliegenthart verbonden aan de Wageningen Universiteit. „Op X laat Wilders aan zijn kiezers zien dat hij niet snel zal buigen voor zijn potentiële coalitiegenoten”, stelt Vliegenthart. „Bovendien zit een groot deel van zijn kiezers op X”, voegt hij daaraan toe.

„Wilders heeft zijn achterban altijd bediend door keiharde oppositie te voeren, zowel op sociale media als in de Tweede Kamer”, zegt Vliegenthart. „Maar in de formatie zal hij ook concessies moeten doen en mee moeten buigen met andere partijen. Op X kan Wilders het meebuigen met de rest compenseren door zich heel onbuigzaam te profileren.”

Eigen risico

Hoewel Wilders zich op X dus niet heel constructief opstelt, doet zijn fractie in de Tweede Kamer dat juist wel. Daar wordt de allergrootste voorzichtigheid bedreven als het gaat om voorstellen waar vooral VVD en NSC bedenkingen bij hebben. Zo liet de PVV-fractie bij het behandelen van de zorgbegroting de kans schieten om het eigen risico af te schaffen. „Dit willen we in de formatie regelen”, zei PVV-Kamerlid Fleur Agema, die liever voorzichtig wilde zijn. „Twee van de partijen waarmee wij op dit moment praten zijn er niet voor; ik kan dus niet op de zaken vooruitlopen”, zei de PVV’er tijdens het debat. Eerder deze week kwam naar buiten dat de vier pratende partijen met elkaar hebben afgesproken geen plannen te steunen in de Kamer die extra geld kosten.

Ook wat betreft het stikstofbeleid is de partij, nu ze deelneemt aan de formatiegesprekken, plotseling terughoudend. „Het stikstofbeleid van tafel halen, is op dit moment een brug te ver”, zei Jeanet Nijhof, landbouwwoordvoerder van de PVV, afgelopen woensdag in een debat over de begroting voor landbouw. Dat is een schril contrast met het door de shredder halen ervan, zoals Wilders eerder bepleitte, onder meer op het medium X.

Spel

Dat Wilders zich in de Kamer constructief opstelt, maar op X juist helemaal niet, is onderdeel van het spel, betoogt Vliegenthart. „De Kamer en X zijn twee wezenlijk verschillende arena’s, die je elk apart kunt uitbuiten. Op X komt Wilders zijn stemmers tegemoet, in de Kamer zijn toekomstige coalitiegenoten.”

Helemaal zonder risico’s is Wilders’ X-gedrag niet, denkt Vliegenthart. Op den duur kunnen de digitale provocaties gaan zorgen voor flinke irritatie bij gesprekspartners. Of dat echt al zover is, is de vraag. Yeşilgöz zei eerder deze week maar „heel weinig te vinden” van Wilders’ berichten op X. De VVD’er voegde daar nog aan toe: „We zijn niet van suiker”. Maar of de liefde echt aan het ontluiken is, moet vrijdag blijken. Dan presenteert informateur Ronald Plasterk naar verwachting zijn bevindingen over de zesweekse tussenronde in de kabinetsformatie.