Priesters in de Rooms-Katholieke Kerk mogen opeens homostellen zegenen, als ze maar niet de indruk wekken dat het om een huwelijk gaat. „Verwarrend en splijtend” vindt dr. Antoine Bodar de nieuwe regeling, al zou hij –als het hem wordt gevraagd– zelf ook een zegen geven.
Bodar, rector van de Friezenkerk in Rome, had het document van het Vaticaan niet zien aankomen. De Dicasterie voor de Geloofsleer publiceerde maandag de door paus Franciscus goedgekeurde verklaring ”Fiducia supplicans” (”Vragen om vertrouwen”). Daarin staat dat priesters paren van hetzelfde geslacht –en ook mensen die gescheiden en later hertrouwd zijn– een zegen mogen geven. Alleen niet in de kerk en zonder speciale „kleding, woorden of gebaren”, omdat de Rooms-Katholieke Kerk het verschil met het sacrament van het huwelijk helder wil houden.
Hij heeft de nodige bezwaren, maar heel vreemd vindt Bodar het niet dat het Vaticaan groen licht geeft aan een zegen voor homostellen. „We zegenen al eeuwenlang huizen, dieren, automobielen en wat dies meer zij”, zegt Bodar via de telefoon (die hij „praathaak” noemt), vanuit zijn huis in de Amsterdamse binnenstad. „Dus waarom zouden we dan geen mensen mogen zegenen? Er is helemaal niets nieuws onder de bekende zon.”
Bodar denkt niet dat zo’n zegen lijnrecht ingaat tegen de rooms-katholieke leer. „Als je een gelijkgeslachtelijk stel zegent, wat zeg je dan? Dan zegen je de persoon, de verbintenis van de vriendschap die liefde heet. Dan bid je voor die mensen, dat zij elkaar trouw kunnen zijn in hun vriendschap. Dat zij voor elkaar opkomen, solidair zijn, of al die dingen meer. Met zo’n zegen stem je dus niet in met een relatie ”in sexualibus”, want dat is een zonde.”
Ziet u de hand van paus Franciscus in de verklaring?
„Jazeker. Laat ik het zo zeggen: we zijn er altijd aan gewend geweest dat je uit Rome hoorde wat de leer van de kerk is. Daar was de Congregatie voor de Geloofsleer voor. De Dicasterie voor de Geloofsleer, zoals hij tegenwoordig heet, richt zich niet zozeer op de bewaking van de leer, maar veel meer op de praktijk van het dagelijks leven. Dat weerspiegelt het pontificaat van paus Franciscus: hij denkt vanuit de mens, en daarmee is ”Fiducia supplicans” een pastorale verklaring.”
En wat vindt u van die verklaring?
„Ik heb er twee kanttekeningen bij: de verklaring werkt verwarrend en ze zal de kerk verder splijten.
De praktijk zal heel anders zijn dan wat het document beoogt. Ik stel me het volgende voor. Hier in Amsterdam sluiten twee mannen of twee vrouwen hun huwelijk voor de burgerlijke stand en ze nodigen iemand uit om hen te komen zegenen. Nou, dan is het heel moeilijk om als priester te zeggen: Ja, ik wil jullie wel komen zegenen, maar thuis, een keertje door de week of zo, maar niet op jullie feest. Want dan wordt de zegen een openbare manifestatie en dat mag niet. Dan moet je als priester sterk in je schoenen staan, hoor. De regeling van het Vaticaan zal in de praktijk lastig werkbaar zijn.
De verklaring zal de kerk, die toch al ongelooflijk verdeeld is, verder doen splijten. Er zijn mensen die vinden dat het allemaal niet hard genoeg gaat en er zijn mensen die vinden dat de paus met zevenmijlslaarzen door de kerk en de traditie loopt. Daarom vraag ik me af: is deze verklaring echt nodig? Je weet dat die tot felle kritiek van conservatieve bisschoppen zal leiden, met name in Afrika en ook in de Verenigde Staten. Ik las gisteren op internet dat er al een bisschop is die zijn priesters verbiedt deze zegen te geven.”
Wat verwacht u van de Nederlandse bisschoppen?
„Het zal nog wel even duren voordat zij met een reactie komen. Maar zover ik deze mensen ken, denk ik dat iemand als kardinaal Eijk, die zelf moraaltheoloog is, het standpunt heeft dat ik ook vertolk. Je kunt een ”ongeordende liefde”, zoals dat heet, niet opeens een ”geordende liefde” doen zijn. Tegelijk, in de praktijk zal ik liefdevol willen zijn, en zo nodig ook een zegen uitspreken.
Een verbod op het zegenen van relaties van mensen van hetzelfde geslacht zal er in Nederland niet komen. Daar is het klimaat niet naar.”
Een seksuele relatie van mensen van hetzelfde geslacht gaat tegen de leer van de kerk in. Hoe kan er dan toch een zegen plaatsvinden?
„Ik was deze week te gast bij Op1, een televisieprogramma van de EO. Een dame begon over het dubbelzinnige van het document, omdat homoparen geen volwaardige zegen in de kerk kunnen krijgen. Dat klopt, omdat er nooit sprake van een sacrament kan zijn.
In de Katholieke Kerk is het huwelijk bestemd voor jonge mensen. Tijdens de plechtigheid moeten ze onder meer beloven dat ze het „leven niet zullen tegenhouden”. Het gaat niet om de kwantiteit, maar er kunnen dus kinderen komen. Toen een tamelijk jong paar eens bij me kwam met de vraag of ik het huwelijk wilde inzegenen, heb ik daarvoor moeten bedanken, omdat het deze belofte niet wilde doen. Ik ben best wel welwillend, maar moet mij houden aan hetgeen mij vanuit de kerk is toegestaan. Mensen van hetzelfde geslacht die een relatie hebben, zullen dit ook nooit kunnen beloven.”
De Rooms-Katholieke Kerk wordt vaak gezien als een ethische rots in de branding. Valt de kerk nu voor de tijdgeest?
„Aan de ene kant ben ik geneigd om ja te zeggen. Het hele gedoe is begonnen met het oprekken van het begrip huwelijk in de samenleving, mede door de lobby vanuit het Westen.
Anderzijds speelt ook de persoon van de paus een rol. Franciscus heeft van meet af aan heel zijn pontificaat in het licht van barmhartigheid en de mens gesteld. Als ik het een beetje oneerbiedig zeg: niet God staat centraal, maar de mens. Waarbij ik ook nog aanteken dat het heel vaak gaat over het tweede gebod –de naaste liefhebben als jezelf– en maar weinig over het eerste gebod, God liefhebben boven alles. Nee, de verticale balk komt eerst, dan pas de horizontale, en samen vormen ze het kruis.”
Ziet u de verklaring als een eerste stap in de richting van een zegen in een kerkdienst?
„Nee, dat denk ik niet, maar anderen zullen dat wel zo zien.
De verklaring is duidelijk over wat het Oude Testament, het Nieuwe Testament en de traditie van de kerk over de zegen zegt. Het nieuwe is dat die wordt uitgebreid naar mensen die in zonde leven, om het wat ongelukkig te formuleren. Alle mensen zijn zondig, deze mensen ook, en daarom moeten ook zij een zegen kunnen ontvangen. De verklaring is dus vooral bedoeld om barmhartigheid te betrachten.”
