Nog altijd overlijden er meer mensen dan je zou verwachten op basis van de vijf jaar voor de coronapandemie. Maar covid zelf speelt daarbij een steeds kleinere rol. Dat blijkt uit nieuwe cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). In de eerste zeven maanden van dit jaar overleden ongeveer 99.000 mensen, 7000 meer dan verwacht. Maar 2000 daarvan overleden door Covid-19.

De totale oversterfte houdt gelijke tred met 2022, toen in een heel jaar 14.500 mensen meer overleden. Alleen zorgde covid toen nog voor een meerderheid van 8000 van die sterfgevallen. Dit jaar zorgt covid voor veel minder doden, toch blijft de sterfte hoger dan die in de jaren 2015 tot en met 2019, die het CBS als ijkpunt gebruikt. Hoe kan dat?

Waarschijnlijk deels door na-ijleffecten van de pandemie, en deels door trends die al voor corona zijn ingezet en weinig met de pandemie te maken hebben. Dat blijkt uit een rapport over de oversterfte tot en met 2022, dat tegelijk met de nieuwe cijfers verschijnt.

Griep

Eerst dat na-ijleffect. Aan het begin en eind van 2022 waren er oversterftepieken tijdens de griepepidemie. Dat de griep relatief hard toesloeg, komt mogelijk doordat mensen er door alle coronamaatregelen in eerdere jaren minder aan waren blootgesteld. Het aantal overlijdens door ziekten aan de ademhalingsorganen nam in 2022 toe. Daaronder vallen onder andere longontstekingen, die vaak veroorzaakt worden door griep.

Ongrijpbaarder zijn andere langetermijneffecten van covid. „Er lopen andere onderzoeken naar die effecten”, zegt CBS-onderzoeker Ruben van Gaalen. „Uit de literatuur rijst het beeld dat sommige mensen kwetsbaarder achterblijven na een covid-infectie.” Die kwetsbaardere mensen overlijden aan allerlei verschillende oorzaken, en zijn daardoor lastig terug te zien in de statistiek. „Je zag ook na de Spaanse griep van 1918 tot 1920 dat de sterftecijfers langere tijd wat hoger bleven”, zegt Van Gaalen.

Val

Dan een trend die niets met covid van doen heeft: het aantal mensen dat overlijdt na een val neemt toe. Al jaren, ook voor de pandemie. Die trend zet door. Hoe het precies komt, is niet bekend. Het heeft waarschijnlijk niet te maken met de ontwikkeling dat ouderen langer thuis blijven wonen, weet Van Gaalen. „Het zijn met name ouderen die in instellingen wonen die na een val overlijden.” Volgens de verpleeghuizen worden ouderen die in een instelling wonen steeds ouder en kwetsbaarder, met een groter risico op ernstige valpartijen.

Het is één van de redenen dat het steeds minder zinvol wordt om de oversterfte nog te blijven vergelijken met de periode 2015 tot en met 2019. Hoe verder die periode in het verleden ligt, des te lastiger is het om er vanuit te gaan dat er zonder pandemie ongeveer evenveel mensen overleden zouden zijn als destijds.

Bovendien begint corona steeds meer tot een van de gangbare doodsoorzaken te behoren. Het CBS stopt dan ook op 1 januari met het wekelijks rapporteren van oversterfte op deze manier.

Het valt terug op de ‘normale’ wekelijkse oversterftemonitor die er ook voor de pandemie al was, waarvoor het bureau data aanlevert aan het RIVM. Die monitor is scherper afgesteld – om elke oversterfte door griep of zomerhitte te detecteren, en gebaseerd op de afgelopen vijf jaar.