Geweld als onderdeel van de Duitse geschiedenis
Het is op z’n zachtst gezegd een curieus boek dat Lo van Driel (1944) publiceerde: ”Einde verhaal. Een geschiedenis van Duitsland in 36 aanslagen en zelfmoorden”.
Van Driel is neerlandicus en schrijver van onder meer het fraaie ”Duitse passanten” (2021), waarin hij de reislust van de Duitsers onder de loep neemt. Uiteraard beseft hij dat het accent in de ondertitel van zijn jongste boek op ”Een” ligt, en dat deze kijk op de geschiedenis van Duitsland (en Oostenrijk) op zijn persoonlijke, wat bizarre interesse berust.
Dat neemt niet weg dat de 36 hoofdstukken boeiende vertelstof bieden en ook veel historie bevatten. Het eerste hoofdstuk is gewijd aan Karl Wilhelm Jerusalem (1747-1772), die vanwege een hoogst ongelukkige, uitzichtloze liefde een einde aan zijn leven maakte. De Duitse schrijver Goethe verwerkte dit gegeven in zijn beroemde roman ”Die Leiden des jungen Werthers”. Het laatste hoofdstuk van het boek gaat over de geziene Duitse historicus Karlheinz Schädlich (1931-2007), die niet verder wenste te leven toen hij was ontmaskerd als spion die voor de staatsveiligheidsdienst van de DDR (Stasi) werkte.
Een hele reeks kunstenaars en vorsten passeert tussen deze beide figuren de revue. Van de kunstenaars noem ik de in Nederland vrijwel onbekende dichteres Karoline von Günderrode (1780-1806), de toneelschrijver August von Kotzebue (1761-1810), de Oostenrijkse schrijver Adalbert Stifter (1805-1868), de dichter en eerste minister van Cultuur van de DDR Johannes R. Becher (1891-1958) en de schrijver Rudolf Ditzen (1893-1947), die tegenwoordig als Hans Fallada bekendheid geniet.
Deze opsomming doet geen recht aan de waardevolle historische inbedding van deze auteurs. Het hoofdstuk over Stifter valt echter uit de toon, omdat Van Driel diens werk niet echt kent. Voor de andere hoofdstukken geldt dat de schrijver vaak zijpaadjes bewandelt die tot verder lezen over de desbetreffende kunstenaars en hun tijd uitnodigen.
De meeste hoofdstukken uit ”Einde verhaal” gaan echter over keizers, koningen, kanseliers en kroonprinsen. Bij allen valt op hoe nonchalant zij met hun veiligheid omsprongen. Zo wandelde rijkskanselier Otto von Bismarck elke ochtend door het centrale park van Berlijn voordat hij naar de kanselarij ging. Dat werd hem bijna fataal. Bismarck overleefde de verschillende aanslagen die op hem werden gepleegd en legde zelfs een verzameling aan van de pistolen die op hem waren gericht. Bismarck overleed overigens gewoon op zijn Slot Friedrichsruh.
Voor de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Walther Rathenau betekende de rit in een open auto op 24 juni 1922 naar Berlijn zijn levenseinde. Een groep nationalisten wachtte hem op in het bos van Grunewald.
Uitgesproken riskant was de rit per auto van de Oostenrijkse troonopvolger Franz Ferdinand en zijn vrouw Sophie door Sarajevo op 28 juni 1914. De Bosnische revolutionair Gavrilo Princip had slechts twee kogels nodig om hen te vermoorden. Deze daad vormde de aanleiding voor de Eerste Wereldoorlog.
Voor de incognito reizende keizerin Elisabeth van Oostenrijk (Sissi) eindigde het leven in 1898 in Genève voor de ingang van hotel Beau Rivage. Ze werd neergestoken door de Italiaanse anarchist Luigi Lucheni.
Nieuwsgierigheid
Van Driel benadert met ”Einde verhaal” de Duits-Oostenrijkse geschiedenis vanuit het perspectief van slachtoffers en misdadigers. Het boek is rijk aan bijzonderheden en anekdotes over prominenten die een gewelddadige dood stierven. Uiteraard geeft de schrijver met deze aanpak een subjectief beeld van de factoren die de historische ontwikkeling bepaalden. Maar hij belicht ook de achtergronden van de dramatische gebeurtenissen die het middelpunt van zijn boek vormen en vult de verhalen aan met het signaleren van belangrijke publicaties hierover.
De toon van deze schrijver is zakelijk. Daarnaast is zijn nieuwsgierigheid naar het hoe en waarom van deze (zelf)moorden voelbaar. Van voyeurisme is geen sprake, wel van sprekende details. Van Driels boek boeit van a tot z. Mogelijk is zijn anekdotische stijl de juiste vertelvorm om voor jonge lezers de geschiedenis aantrekkelijk te maken. Een nieuw boek met Duitse verhalen over bestendige liefdesrelaties (zonder moord en doodslag) zou wellicht voor jong en oud aantrekkelijk kunnen zijn.
Boekgegevens
