Eigenlijk alles wat raakte aan medische ethiek lag bijzonder gevoelig in Ruttes vierde kabinet. Enkele media spraken zelfs van een tikkende tijdbom. Tot een ontploffing is het nooit gekomen.

Coalitiepartijen spraken namelijk af medisch-ethische kwesties aan de Tweede Kamer over te laten. Er zouden vanuit het kabinet geen voorstellen worden gedaan en regeringspartijen spraken af elkaar bij stemmingen vrij te laten.

Grote kabinetscrises bleven dankzij deze opstelling uit. Intussen werd tijdens Rutte IV wel de weg gebaand voor twee abortusverruimingen die D66 en GroenLinks al langer voor ogen hadden. De abortuspil werd bij de huisarts beschikbaar gesteld en de verplichte beraadtermijn van vijf dagen sneuvelde. Daarmee laste de partijen twee verkiezingsbeloften in.

Wat de SGP betreft komt die beraadtermijn meteen weer terug. Ook de CU schrijft in haar verkiezingsprogramma dat een „realistische beraadtermijn van belang blijft”. Naast SGP en CU pleit ook DENK daarvoor. De partij, wier achterban overwegend bestaat uit moslims, wil ook een halvering van de 24 wekentermijn om een abortus te ondergaan.

Wetboek van Strafrecht

Een ander punt kregen D66 en GroenLinks de achterliggende jaren echter niet voor elkaar: het schrappen van abortus uit het wetboek van Strafrecht. Abortus is in Nederland namelijk verboden tenzij artsen zich houdt aan de Wet afbreking zwangerschap.

Dat moet anders, schrijven GroenLinks-PvdA en D66 dit jaar weer in hun verkiezingsprogramma. Sterker nog, oordelen de partijen, abortus is een mensenrecht en dat kun je dan niet criminaliseren.

Naast D66 en GroenLinks lijken maar weinig fracties voorstander van het weghalen van abortus uit het wetboek van Strafrecht. De VVD, die pal staat voor abortus, oordeelde in mei dat „alle belangen, van zowel de vrouw als het ongeboren kind, in de huidige wet zorgvuldig tegen elkaar worden afgewogen”. De kans dat het voorstel van GroenLinks-PvdA en D66 de komende periode kan rekenen op genoeg steun, is daarmee heel klein. Rechts van D66 zijn er geen voorstanders te vinden.

Laaggeletterden

Niet alle partijen zijn in hun programma’s even uitvoerig op het gebied van medische ethiek en abortus. VVD en CDA snijden het in hun verkiezingsprogramma helemaal niet aan. De christendemocraten willen echter wel inzetten op meer gebruik van anticonceptie bij niet-Nederlandstaligen en laaggeletterden om ongewenste zwangerschappen te voorkomen.

Nieuwkomer NSC heeft een vergelijkbaar standpunt als het CDA. De partij staat geen verruimingen maar ook geen beperkingen voor.

Lijsttrekker Pieter Omtzigt van NSC stemde in 2022 tegen het schrappen van de beraadtermijn en eerder dit jaar ook tegen het voorstel van Corinne Ellemeet (GroenLinks) om abortus uit het Wetboek van Strafrecht te halen.

De BBB van Caroline van der Plas neemt een vergelijkbare positie in. Met abortus moet niet „lichtzinnig worden omgegaan”, schrijft de partij in haar programma. De partij lijkt er overigens niet op uit de abortuspraktijk te beperken.

Partijen denken verschillend over het al dan niet vastleggen van de maximale abortustermijn van 24 weken. Volgens de wet is de uiterste termijn gekoppeld aan de levensvatbaarheid van een ongeborene, maar die limiet kan verschuiven door de voortschrijdende technologie. D66 wil de 24 weken daarom wettelijk vastleggen. Ook hier is het maar de vraag hoeveel steun er is voor dat plan. Naast D66 pleit geen enkele partij daar voor.

Embryokweek

Veel meer steun is er voor het verruimen van de Embryowet. D66 wil embryokweek voor wetenschappelijk onderzoek toestaan. Op dit moment mogen wetenschappers embryo’s van maximaal veertien dagen oud onderzoeken. Coalitiegenoot VVD noemt het onderwerp niet in haar verkiezingsprogramma maar is desondanks wel voorstander van embryokweek.

In september deden de fractievoorzitters van beide partijen in de Tweede Kamer een eerste aanzet door een wetswijzigingsvoorstel in te dienen dat de huidige wetgeving verruimt. Ook PVV en GroenLinks-PvdA lijken voorstander van het mogelijk maken van embryonaal onderzoek. Omtzigts partij NSC zegt op dit vlak juist terughoudend te zijn.

Vergelijkbare kampen tekenen zich af als het gaat over draagmoederschap. D66 en GL-PvdA wensen meer mogelijkheden op dat gebied. De partijen willen dat de overheid de kosten voor commercieel draagmoederschap gaat vergoeden.

Ook de VVD zegt voorstander te zijn van regelingen die draagmoederschap faciliteren maar zwijgt over vergoedingen die de staat zou moeten bekostigen.

Mensen met een kinderwens betalen op dit moment vele duizenden euro’s voor een draagmoeder. Eigenlijk zijn alleen SGP en CU faliekant tegen regelingen rond draagmoederschap. Andere partijen, waaronder VVD en CDA, stippen het issue helemaal niet aan.

Wensouders

Eerder dit jaar diende minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming) een wetsvoorstel in dat moet gaan regelen dat wensouders sneller het ouderschap krijgen toegewezen na een draagmoederschap.

In hoeverre de huidige wetten rond abortus, draagmoederschap en embryo’s straks nog verder worden verruimd, zal mede afhangen van de vraag wie in november de grootste wordt. En van de afspraken aan de formatietafel. Eén ding is echter zeker: de huidige wetten die, ook internationaal gezien, al ruim zijn te noemen, gaan een deel van de Kamer nog niet ver genoeg. De beschermwaardigheid van het leven blijft een onrustig bezit.