Een op de vijf in Nederland verkochte boeken is Engelstalig. Het was een zinnetje dat me een schok bezorgde. Zomaar een zinnetje in een bericht op de website voor het boekenvak, boekblad.nl, waarin de belangrijkste trends en ontwikkelingen van het afgelopen jaar werden geschetst.

Uit de cijfers van KvB Boekwerk over 2022 bleek niet alleen dat de verkoop van Engelse boeken de laatste jaren explosief gestegen is, maar ook dat de afzet van Nederlandse boeken daalt. Vooral romans hebben daar last van: de verkoop van Nederlandstalige fictie daalde vorig jaar maar liefst met 10 procent.

Lees ook

Engels of Nederlands in het hoger onderwijs?

Je hebt dat niet meteen in de gaten als je een boekhandel binnenloopt. En ook niet als je naar de diverse boektoptienen kijkt, waarbij Engelse boeken meestal niet meedoen. In de christelijke boekenwereld is het verschijnsel onzichtbaar, omdat daar –volgens Wendelmoed Knol van de Brancheorganisatie voor het Christelijke Boek, geciteerd in Boekblad– de verengelsing veel minder heeft toegeslagen dan in de algemene boekhandel. Boeken van Francine Rivers en andere Amerikaanse auteurs worden nog altijd het liefst in het Nederlands gelezen.

Even terzijde: wat daarvan de oorzaak zou kunnen zijn, is een interessante vraag. Zijn christelijke lezers traditioneler, conservatiever? Houden ze er niet van om romans en stichtelijke boeken in het Engels te lezen? Of gaan ze voor hun Engelse literatuur (net als voor andere meer op de intellectuele lezer gerichte boeken) niet naar de christelijke, maar naar de algemene boekhandel? Dat laatste lijkt me best waarschijnlijk, maar zolang daar geen onderzoek naar gedaan is blijft het speculeren.

TikTokboeken

Hoe dat ook zij, als je het over heel Nederland bekijkt, gaat het hard met de opmars van Engelstalige titels. De verkoopcijfers liegen niet. En ook uit ander onderzoek van KvB Boekwerk blijkt hoezeer vooral jongere lezers steeds meer op het Engels gericht raken.

Het goede nieuws is wél dat jongeren steeds meer lezen. Er zit al een tijdje een opgaande lijn in die ontwikkeling, en dat heeft alles te maken met de manier waarop spannende en romantische boeken de laatste jaren door jongeren zélf via filmpjes op TikTok gepromoot worden.

Nederlandse boekhandels in de grote steden hebben tegenwoordig zelfs vaak een aparte hoek met ”TikTokboeken”. Jongere lezers –vooral meisjes– wandelen daar in groepjes naar binnen, laten elkaar de nieuwste tips zien op hun telefoon, duiken de TikTokhoek in en discussiëren daar verhit over de beste boeken. En veel van die boeken zijn in het Engels geschreven. Zelfs als er een vertaling is, kiezen veel jongeren alsnog voor de Engelse versie.

Tekenend is wat Bertrand Maas van boekhandel Van de Velde in Zwolle afgelopen zomer in NRC vertelde: „Ooit hadden we zes kastjes met Engelstalige boeken. Nu zijn dat er een stuk of vijftig.” En: „Als je op zaterdag in de winkel komt, is de helft van de klanten 25 jaar of jonger. Dat is iets van de laatste twee jaar.”

Volgens het recent gepresenteerde onderzoek van KvB Boekwerk, ”In de leeswereld van jongeren”, leest ongeveer een derde van de jongeren tussen de 16 en 25 jaar het liefst Engels. Dat is dus een behoorlijk ingrijpende verschuiving in de Nederlandse cultuur, die zomaar in een paar jaar tijd tot stand gekomen is.

Wát de bewuste jongeren dan lezen? Bijvoorbeeld de vijf hieronder genoemde titels. Het zou de moeite waard zijn om nog eens uitvoerig te bestuderen wat je daarin als lezer precies meekrijgt aan hedendaagse opvattingen over religie, relaties, seksualiteit, identiteit –en noem alle aangelegen thema’s maar op– maar de ruimte ontbreekt hier voor een inhoudelijke bespreking. Het gaat in elk geval vaak om genres die bij jongeren en jongvolwassenen populair zijn: young adult, romantische fictie, fantasy.

Beetje verdriet

Alle leesbevorderaars, docenten, boekverkopers en uitgevers die het laatste jaar over deze ontwikkeling aan het woord zijn gekomen in de media, zeggen hetzelfde: Wat fijn dat jongeren weer meer lezen! Of het nou Engels of Nederlands is, laten we daar blij mee zijn! Maar achter die juichende toon schuilt soms toch een beetje verdriet, omdat de Nederlandse boeken achterblijven, terwijl het Engels een hoge vlucht neemt.

Sommige uitgevers denken erover om in het Engels te gaan publiceren, of om zelf Engelse vertalingen van goedlopende Nederlandse thrillers of youngadultboeken uit te geven. De Fontein bijvoorbeeld, die momenteel experimenteert met de Baantjer-serie.

Hoe komt dat nu, dat binnen een paar jaar zo veel lezers, en dan met name jongeren, ineens overschakelen op Engels? Daar zijn, volgens het eerdergenoemde onderzoek van KvB Boekwerk, allerlei redenen voor. De drie verklaringen die jongeren zélf het vaakst geven: ze willen boeken in de oorspronkelijke taal lezen, ze willen hun Engels verbeteren en ze vinden dat Nederlandse vertalingen „niet lekker lezen”.

Maar Evelijn de Jong van boekhandel Dominicanen in Maastricht signaleerde vorig jaar in de Volkskrant nog een andere reden: „Als wij die meiden in de boekhandel vragen waarom ze geen Nederlands lezen, antwoorden ze dat in Nederlandstalige literatuur altijd zo veel problemen zijn, personages die met zichzelf in de knoop zitten.”

Daar wordt zichtbaar dat de Nederlandse boeken die deze jongeren verplicht voor school moeten lezen waarschijnlijk ‘literairder’ en ingewikkelder zijn dan de boeken die ze zelf uitkiezen. Ze denken dat het verschil in de taal zit, maar het zit eigenlijk in het genre. Ze vergelijken ”The Hunger Games” en ”Beach Read” met Mulisch en Grunberg en Rijneveld. Zoals Maaike le Noble van uitgeverij Meulenhoff Boekerij het, ook in de Volkskrant, formuleerde: „Nederlandse literatuur gaat niet meer of minder over problemen dan de rest van de wereldliteratuur. Maar de leeslijsten op school vaak wel.”

Toch verklaart dat niet alles. Want dat jongeren liever een Engels boek lezen dan de Nederlandse vertaling van precies hetzelfde boek, is veelzeggend. Het zit dus ook in de taal. Engels is voor jongeren kennelijk vaak mooier, dieper, rijker, veelzeggender dan Nederlands.

Maar vooral: Engels heeft meer status. Nederlands wordt meer en meer gekoppeld aan spruitjeslucht en provincialisme, terwijl Engels hoort bij ”hoogopgeleid zijn”, ”wereldburger zijn” en ”meegaan in de vaart der volken”. En dat heeft alles te maken met de positie van het Engels in het hoger onderwijs.

Daarover gaat het volgende deel van dit tweeluik.