Ze is 18, maar heeft volgens haar dokter de longen van een 85-jarige. De Amerikaanse tiener Abbey zou na twee tot drie jaar vapen „meer kans om te sterven dan te leven” hebben, zo laat ze in een viraal gegane TikTok-video weten. „Stop nu het nog kan!”
Echt heel erg boos. Dat is longarts Noor Rikkers, van artsencollectief Artsen slaan alarm. Op de tabaksindustrie welteverstaan. Dat zoveel tieners inmiddels verslaafd zijn aan vapen, schrijft ze op het conto van de rookwarenfabrikanten. „De e-sigaret werd gepromoot als gezond alternatief voor verstokte rokers van de tabakssigaret, maar tegelijkertijd werd de marketing volledig gericht op jongeren.”
De industrie verliest jaarlijks namelijk duizenden mensen aan hun eigen product; in Nederland alleen al overlijden jaarlijks 20.000 mensen aan de gevolgen van roken. En daarom is nieuwe aanwas nodig. Felle kleuren en zoete smaakjes moeten een jong publiek overhalen tot een eerste trekje van de e-sigaret. Die strategie heeft effect. Uit onderzoek van het CBS blijkt dat het aantal vapers in de leeftijdscategorieën 16 tot 20 jaar en 20 tot 30 jaar vorig jaar verdrievoudigde. De verwachting is dat de aantallen dit jaar nog veel verder toegenomen zijn.
Want wie eenmaal begonnen is, kan de vape nog maar moeilijk wegleggen, weet Rikkers. „De nicotine in de vape is net zo verslavend als heroïne en cocaïne.” Enkele dagen tot weken na hun eerste trekje zouden gebruikers al niet meer zonder kunnen. Nicotinezouten, waar de e-sigaretten vol mee zitten, zijn daarvan mede de oorzaak. „De zouten zijn milder dan normale nicotine. Daardoor ontstaat er niet zo’n scherp gevoel in je keel, zoals je bij een tabakssigaret wel hebt”, zegt Rikkers.
Dat vapen overal kan, is volgens de longarts een groot nadeel. „Een normale sigaret steek je op en daarna is het klaar. Vapen wordt de hele dag door gedaan. Zelfs op wc’s van middelbare scholen.” Daarbij komt dat het risico dat een vape-gebruiker begint aan een tabakssigaret drie keer zo hoog als bij een niet-roker. Rikkers: „De rookvrije generatie raakt zo steeds verder uit zicht.”
Landbouwgif
Naast nicotine –van oorsprong een landbouwgif– zitten er onder andere kankerverwekkende stoffen en zware metalen in vapes. Dierproeven laten zien dat die stoffen flinke schade berokkenen: van de muizen die dagelijks aan de inhoud van een vape werden blootgesteld, ontwikkelde een kwart binnen een jaar longkanker.
Ook voor de mens heeft de vape schadelijke gevolgen. In 2019 werden zo’n 3000 jongvolwassen Amerikanen ernstig ziek na het gebruik van de e-sigaret; 69 van hen overleden. De longziekte werd waarschijnlijk veroorzaakt door de toevoeging van vitamine E aan de vloeistof in de e-sigaret. Vitamine E is volkomen veilig voor wie het inslikt via een pil of via een zalf op de huid smeert, maar ingeademd in de longen kan het levensgevaarlijk zijn.
Volgens Rikkers speelt dat probleem ook bij de smaakstoffen –van watermeloen tot menthol– die fabrikanten aan de vape toevoegen. „Van deze stoffen wordt alleen getest of ze eetbaar zijn, maar niet of ze schadelijk zijn als je ze inhaleert.” En dat is een wereld van verschil. Bakkers kunnen astma krijgen doordat ze bij hun werk meel inhaleren, terwijl ze brood prima kunnen eten. En door het inhaleren van diacetyl (kunstmatige botersmaak) ontwikkelden medewerkers van popcornfabrieken zogenoemde popcornlongen. „Maar als je popcorn eet, veroorzaakt die stof geen schade”, vertelt de arts.
Bordje
Naast de verhoogde kans op verslaving en longkanker, heeft vapen ook gevolgen voor het brein. Het kan onherstelbare schade in het voorste deel van de hersenen veroorzaken. „Die prefrontale cortex is het gedeelte van het brein waarmee een mens besluiten neemt en impulsen controleert”, legt Rikkers uit. Ook een hoge bloeddruk, verhoogde hartslag en mentale problemen zijn mogelijke gevolgen van het gebruik van de vape. „Veel jongeren hebben al zo veel op hun bordje tegenwoordig. Je wilt niet dat ze het nog lastiger krijgen.”
Beleid lijkt broodnodig, iets waar ook politiek Den Haag volgens de kinderlongarts wel van overtuigd is. „Maar zoals met alles in de politiek gaat besluitvorming traag.” Per 1 juli werd de onlineverkoop van vapes verboden, maar volgens Rikkers wordt daar nog onvoldoende op gehandhaafd. „Je kunt ze nog steeds op internet bestellen.” Ook de effectiviteit van het verbod op smaakjes dat per 1 januari 2024 ingaat, valt of staat volgens haar met handhaving.
Zolang er rokers zijn, blijft Rikkers in ieder geval actievoeren. Maar heeft dat wel zin? „Ja”, zegt de arts resoluut. „Elke roker of vaper die we kunnen overtuigen om te stoppen of niet te beginnen is er een. We moeten alles in stelling brengen om de vernietigende tabaksindustrie te stoppen.”
