Na Genesis 45, waarin wordt verteld over de broers van Jozef die van Egypte naar Kanaän terugreizen om Jakob te vertellen dat Jozef leeft, hopt de Engelse Slavenbijbel meteen naar Exodus 19. Daarin gaat het over het volk Israël bij de berg Sinaï. In de Slavenbijbel ontbreken de verhalen over Israëls onderdrukking en bevrijding uit de Egyptische slavernij volledig. Alle passages waarin bezwaren tegen de slavernij konden worden gelezen, waren nauwgezet verwijderd. Dat moest opstanden voorkomen, want deze ‘Bijbel’ was bedoeld voor het onderwijs aan mensen in slavernij.

Efeze 6:5

Al met al was slechts een tiende van het Oude Testament en de helft van het Nieuwe Testament in de ”Slave Bible” te vinden. De volledige titel ervan was: ”Select Parts of the Holy Bible for the use of Negro Slaves, in the British West-India Islands” (Londen 1807. Glasgow, University of Glasgow Library). De missionarissen van de Britse ”Society for the Conversion of Negro Slaves” gebruikten deze selectie van Bijbelteksten om tot slaaf gemaakte mensen op de Britse Caraïbische eilanden tot het christendom te bekeren. Ze kwamen daarmee de plantage-eigenaren tegemoet: ze predikten er bekering en nederigheid mee, maar vrijheid voor mensen in slavernij werd er niet mee verkondigd.

Niet alleen de uittocht uit Egypte ontbrak in de Slavenbijbel, ook andere Bijbelteksten over bevrijding uit slavernij, zoals die uit de brief van Paulus aan de Galaten: „Er zijn geen Joden of Grieken, slaven of vrijen (…). U bent allen één in Christus” (Galaten 3:28). En: „U bent nu geen slaven meer…” (Galaten 4:7). Andere Bijbelpassages waren bewust wel opgenomen in de selectie, zoals Efeze 6:5, waar Paulus schrijft: „Slaven, gehoorzaam uw aardse meester zoals u Christus gehoorzaamt.”

Gelegitimeerd

De Slave Bible is vrij onbekend. Er zijn slechts drie exemplaren in openbare collecties te vinden: een in de Verenigde Staten en twee in Groot-Brittannië. Over de verspreiding en het gebruik ervan is weinig bekend. Verondersteld wordt dat hij relatief kort en in een klein gebied is gebruikt. Waarschijnlijk was de oplage klein, circa duizend exemplaren. Toch is de Slave Bible exemplarisch voor de wijze waarop witte mensen met een belang in de slavenhandel met de Bijbel in de hand slavernij hebben gelegitimeerd en in stand hebben gehouden en tot slaaf gemaakte mensen hebben onderdrukt.

Zo lieten Nederlandse plantage-eigenaren in Suriname lange tijd bewust geen zendelingen toe op hun plantages, om tot slaaf gemaakten niet op ideeën te brengen. Zij zagen in kerstening een bedreiging van hun economische belangen en waren bang dat ze gedoopte slaven vrij zouden moeten laten. Toen de afschaffing van de slavernij onafwendbaar bleek, werden zendelingen bewust wel toegelaten op plantages. Daar riepen zij tot slaaf gemaakten doorgaans op tot nederigheid en gehoorzaamheid aan hun meesters.

Geheime kerkdiensten

De selectieve Bijbelverkondiging was dus niet alleen iets van de Britse missionarissen die de Slave Bible gebruikten. De Amerikaanse Lucretia Alexander, die voorheen in slavernij had geleefd, getuigde daarvan in 1938: „The preacher came and he’d just say, „Serve your masters. Do whatsomever your master tells you to do.” Same old thing all the time. My father would have church in dwelling houses. Sometimes they would have church at his house. That would be when they would want a real meetin’ with some real preachin’… They used to sing their songs in a whisper and pray in a whisper.” Lucretia vertelde dat zij en haar lotgenoten liever zelf kerkdiensten hielden dan te moeten luisteren naar een witte predikant die keer op keer Efeze 6:5 herhaalde. Die diensten waren geheim, want samenkomsten waren verboden.

Uittocht als bron van hoop

Precies op de uit de Slave Bible weggelaten passages beriepen ”abolitionisten” zich. Dat waren mensen die streden voor afschaffing van de slavernij. Voor veel tot slaaf gemaakte mensen waren de uit de Slave Bible weggelaten verhalen een krachtige bron van hoop op bevrijding uit slavernij. ”Spirituals” (Amerikaanse geestelijke liederen van mensen in slavernij) zoals ”Go Down Moses, let My people go” laten juist zien hoe geliefd het verhaal over de uittocht uit Egypte was. Tot slaaf gemaakten betrokken het verhaal op hun eigen situatie:

When Israel was in Egypt’s land,
Let My people go;
Oppressed so hard they could
not stand,

Let My people go;
Go down, Moses,
Way down in Egypt’s land,
Tell old Pharaoh:
Let My people go.

De auteur is Van Oord conservator voor het Nederlands protestantisme in Museum Catharijneconvent in Utrecht. De Slave Bible was recent te zien in de tentoonstelling over gospel in dit museum. Dit artikel verschijnt ook bij het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap (NBG), op de site debijbel.nl.