„Er is actie nodig. Zonder nieuwe roepingen zullen jonge dominees verzuipen, zal secularisatie in een nieuwe stroomversnelling raken, en de polarisatie verder toenemen.”

Ds. Mark de Jager en ds. Gert de Kok, predikanten binnen de PKN, luiden op 18 maart de noodklok op de opiniepagina van dagblad Trouw. Het aantal predikanten krimpt verhoudingsgewijs sneller dan het aantal kerkgangers, zo stellen de collega’s. En ze waarschuwen: door dit predikantentekort komen de „basistaken” van de kerk, zoals huwelijksbevestigingen en begrafenissen, in het geding.

Het is niet de eerste keer dat alarm wordt geslagen vanwege het dreigende tekort aan predikanten. Drs. Piet Vergunst, algemeen secretaris van de Gereformeerde Bond (GB) in de PKN, schreef in juli 2020 in weekblad De Waarheidsvriend: „In de kring van de GB zijn er sinds decennia niet zoveel vacatures en zo weinig proponenten.”

In hun artikel doen ds. De Jager en ds. De Kok de PKN een verzoek: Stel een ”roepingenzondag” in. Doe het op eerste pinksterdag, stellen de predikanten voor.

Begin deze maand reageert de PKN op de oproep: „De komende jaren wil de Protestantse Kerk op allerlei manieren aandacht geven aan het thema roeping. Eerste pinksterdag is het eerste moment”, zo laat het kerkverband op 8 mei via zijn website weten. De PKN stelt voorbeeldgebeden en preekschetsen beschikbaar voor deze roepingenzondag.

Basisvoorzieningen

Is de nood echt zo groot als wordt gesuggereerd? „Ja”, stelt ds. Arnolt Stijf, predikant en hoofddocent aan de Christelijke Hogeschool Ede (CHE). „Binnen de PKN worden verschillende statistieken gehanteerd, maar de verwachting is dat er een schrijnend tekort gaat ontstaan aan zowel gemeentepredikanten als kerkelijk werkers. Dat tekort is er eigenlijk nu al. De spoeling is heel dun. Er zijn dorpsgemeenten die al jaren een beroep uitbrengen, maar nog steeds vacant zijn.”

Vergunst van de Gereformeerde Bond beaamt dat. „De GB telde in september 2019 58 vacante gemeenten. In 2020 waren dat er 73, in 2021 was dat opgelopen naar 84 en in 2022 tot 90. Er zijn zelfs regio’s waar basisvoorzieningen in het geding komen. Daar keert steeds de vraag terug: „Wie wil het heilig avondmaal bedienen” of: „Wie kan deze begrafenis leiden?””

Ds. De Jager, predikant van de gereformeerde Brug-Es Kerk in Dwingeloo, stelt dat het probleem in het hele land speelt, maar dat het nu vooral zichtbaar is in de noordelijkste provincies. „In Groningen en Drenthe is volgend jaar de helft van alle PKN-gemeenten vacant. Neem de regio Hoogeveen, in het zuiden van Drenthe. Alleen daar al kan ik vijf gemeenten noemen die volgend jaar een predikant zoeken, omdat hun huidige predikant of een andere taak krijgt of met emeritaat gaat. Deze gemeenten kunnen niet meer op elkaar terugvallen als het gaat om huwelijks- of begrafenisdiensten of diensten waarin het sacrament wordt bediend. Dat levert praktische problemen op.”

Levensonderhoud

Hoe kan het dat er in een kerkverband dat –zoals berekend in 2019– per dag meer dan 150 leden verliest, toch een tekort aan predikanten en kerkelijk werkers ontstaat?

Volgens ds. De Jager liggen daar meerdere oorzaken aan ten grondslag. „Veel predikanten gaan met emeritaat. Daarnaast studeren steeds minder mensen theologie. Er zijn ook predikanten die –gedeeltelijk of helemaal– van werk veranderen. Zij gaan zich bijvoorbeeld inzetten voor de landelijke kerk, verbinden zich aan een missionaire werkplek of worden legerpredikant.

Daarnaast zie ik dat predikanten minder snel een beroep naar het noorden aannemen. Over het algemeen zijn gemeenten daar langere tijd vacant dan gemeenten in andere delen van het land.”

Ook ds. Stijf wijst naar het grote aantal predikanten die met emeritaat gaan. Het gebrek aan kerkelijk werkers heeft volgens hem een andere reden. „Een kerkelijk werker moet wel drie of vier banen naast elkaar hebben om in zijn levensonderhoud te kunnen voorzien. Ik kan nog geen vijf oud-studenten noemen die op dit moment fulltime als kerkelijk werker aan een gemeente verbonden zijn. De betrekkingen zijn gewoon te klein. Daarom kiezen theologen minder snel voor dit beroep.”

Vergunst signaleert ook dat steeds meer predikanten een baan buiten de gemeente zoeken. „De een gaat bij Open Doors werken, de ander in het christelijk onderwijs. Daarnaast merk ik dat het voor predikanten tussen de 30 en 50 jaar intensief is om het werk vol te houden. Ik spreek geregeld predikanten die zeggen: „Ik heb nu drie gemeenten gediend, maar ik weet niet of ik dit tot mijn 67e volhoud.” Het gepolariseerde klimaat in de samenleving gaat de kerk niet voorbij. Ja, er is veel liefde en goeds in de gemeente, maar bij tijden is er ook spanning en heerst er een harde en vergiftigde sfeer.”

Campagnes

De Protestantse Kerk houdt zondag haar eerste roepingenzondag. Ds. De Jager denkt niet dat dit initiatief het tij kan keren. „Het is wel belangrijk dat er meer aandacht voor de situatie komt. Misschien wordt er iemand wakker gemaakt voor het werk in Gods Koninkrijk. Wat de roepingenzondag uiteindelijk uit gaat werken, is gelukkig niet aan mij. Uiteindelijk is het de Heere Die iemand roept. De kerk is niet van mij, maar van Hem.”

Ds. Stijf noemt de roepingenzondag een mooi initiatief, al is hij geen voorstander van het verbinden van een thema aan een zondag. „Er is bijvoorbeeld een Israëlzondag, maar ik vind dat er iedere zondag aandacht voor Israël moet zijn. Zo zie ik dat met het thema roeping ook. Volgens mij zijn er veel meer momenten om daar aandacht aan te geven, bijvoorbeeld op catechisatie.”

De docent vindt het lastig om te zeggen wat hij van de roepingenzondag kan verwachten. „Het zou mooi zijn als die mensen aan het denken zet. Als ze zich afvragen: „Hoe kan ik van betekenis zijn in het Koninkrijk met mijn gaven en talenten?””

Vergunst pleit ervoor om in gemeenten, gezinnen en op catechisaties te laten zien hoe goed het is om de Heere te dienen. „Verlangen ouders dat hun kinderen de Heere ook in hun werk gaan dienen of is, bij wijze van spreken, voor hen een studie aan de Erasmus Universiteit het hoogste ideaal? Ik hoop dat ouders bidden dat hun kinderen in Gods Koninkrijk gaan werken.”

Volgens de algemeen secretaris van de GB is het tekort aan predikanten niet door mensen op te lossen. „De Heere werkt in stilte in iemands hart. Ik verwacht wel veel van het gebed. En als er in de kerk voor meer werkers in de wijngaard gebeden wordt, mag je op het kerkplein aan een jongere vragen: „Hoorde je wat de dominee zei in het gebed? Heb je er weleens over nagedacht om te gaan dienen in Gods Koninkrijk?”

Proponenten

Ds. De Jager vindt het een spannende vraag hoe de werving van predikanten zich verhoudt tot de roeping tot het ambt. „Er is zowel een geestelijk als een technisch aspect. Uiteindelijk is het de Heere Die roept. Dat gebeurt zowel uitwendig als inwendig. Inwendig als de Heere in je hart spreekt en uitwendig als iemand aan je vraagt: „Zou jij misschien theologie moeten gaan studeren?” Dat laatste gebeurt mijns inziens te weinig.”

Vergunst: „In Romeinen 10:15a staat: „Hoe zullen zij prediken, indien zij niet gezonden worden?” Het begint bij de roeping. Dat is tegelijk de basis om het vol te houden. Maar de Heere werkt middellijk, ook door verlangens. Een belangrijke vraag is waar het hart van iemand naar uit gaat.”

Ondanks het predikantentekort zijn er binnen de PKN verschillende proponenten die al langere tijd op een beroep wachten. Hoe kan dat? Volgens ds. Stijf zegt dat vooral iets over beroepingscommissies. „Hebben hun criteria echt theologische inhoud of spelen er ook andere factoren mee? Dat laatste blijkt vaak het geval te zijn. Dan worden proponenten getoetst op hoe amicaal ze zijn, hoe ze over komen, hoe hun vrouw is.”

Vergunst: „Kerkenraden zijn meer dan vroeger onzeker over het beroepingswerk. Ze willen een begaafde dominee, omdat ze bang zijn dat gemeenteleden thuisblijven als hun predikant wat minder retorisch talent heeft. Durven kerkenraden hun predikant de tijd te geven om ergens in te groeien?

Het is overigens niet zo dat er veel kandidaten beroepbaar zijn. Daarmee kan het predikantentekort niet worden opgelost.”