Met een nieuwe, maandag ingediende initiatiefwet willen D66 en VVD de basis leggen voor het tot stand brengen van embryo’s voor wetenschappelijk onderzoek. Drie vragen.
Wat zijn de twee partijen van plan?
De huidige embryowet biedt alleen ruimte voor het doen van onderzoek met restembryo’s die overblijven na een ivf-procedure. Volgens D66 en VVD is dat een gemiste kans. Onderzoekers zijn volgens hen ver gevorderd met onderzoek naar nieuwe vruchtbaarheidstechnieken. Als voorbeeld noemen zij voortplanting met in het laboratorium tot stand gebrachte zaad- of eicellen voor mannen of vrouwen die een behandeling tegen kanker hebben ondergaan en voor wie daarom weefsel van de zaadbal of ovariumweefsel is ingevroren.
Om die behandeling veilig te kunnen aanbieden aan wensouders moet volgens hen nog een laatste tussenstap worden gezet: het bij wijze van proef opkweken van ‘echte’ embryo’s tot de wettelijk toegestane termijn van 14 dagen. Als dat geen complicaties oplevert, kunnen artsen volgens hen van start met die vruchtbaarheidstherapie.
Onderzoek doen met kweekembryo’s bevordert volgens hen ook de veiligheid en effectiviteit van therapieën waar artsen nu al mee mogen werken, zoals bijvoorbeeld ivf.
Waarom staat de wet het kweken van embryo’s niet toe?
Bij de totstandkoming van de embryowet in 2001 kozen VVD, PvdA en D66 ervoor om een besluit daarover nog even te parkeren. Nederland zou afwachten hoe wetenschappers vorderden met het ontwikkelingen van vruchtbaarheidstherapieën voor wensouders, die bijvoorbeeld vanwege een erfelijke aandoening niet op natuurlijke wijze zwanger wilden of konden worden. Verder zou de overheid eventuele verschuivingen in omringende landen over wetenschappelijk onderzoek met embryo’s in de gaten houden. Op basis van die criteria handhaafden de kabinetten-Balkenende het verbod.
In mei 2016 kondigde toenmalig zorgminister Schippers aan het verbod te versoepelen. Zij vond een inbreuk op de beschermwaardigheid van het embryo gerechtvaardigd, onder voorwaarde dat strikt zou worden gedefinieerd voor welke behandelingen het kweken van embryo’s zou worden toegestaan. Tijdens de formatie van het kabinet-Rutte III kreeg de ChristenUnie echter gedaan dat het wetsvoorstel dat zij daartoe had ingediend zou worden ingetrokken, in afwachting van een zogenoemde maatschappelijke dialoog over het onderwerp. Die wees uit dat 56 procent van de bevolking onder voorwaarden kan instemmen met embryokweek.
Hoe nu verder?
Het wetsvoorstel van D66 en VVD lijkt sterk op dat van Schippers uit 2016. Onderzoekers die embryo’s willen kweken, moeten daarvoor een aanvraag indienen bij de Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek (CCMO). Die gaat na of wensouders met een (erfelijke) aandoening inderdaad alleen via deze omstreden stap zwanger kunnen worden. In het wetsvoorstel staat dat de CCMO ook andere factoren mag meewegen, zoals de omvang van de patiëntengroep die baat kan hebben bij embryokweek. Verder mag de toezichthouder ook „medische omstandigheden of psychische en morele factoren” bij het besluit betrekken; een nogal ruim geformuleerd criterium dus.
Overigens zal de verruimde wet gedurende deze coalitieperiode nog niet van kracht worden. VVD, D66, CDA en CU spraken tijdens de formatie af dat D66 en VVD alleen „de eerste stappen” mogen zetten, „tot aan wetsbehandeling”.
