Het begint een bekend bericht in de media te worden. Een predikant is losgemaakt van zijn gemeente vanwege verstoorde verhoudingen. Dr. Steef Post pleit voor preventie, ter voorkoming van conflicten. „Juist dan wordt duidelijk of we geestelijk of vleselijk denken.”
Als zelfstandig adviseur en mediator wordt Steef Post (66) geregeld ingeschakeld bij conflicten. Ook op het kerkelijk erf. Het bracht hem op het idee onderzoek te doen naar preventieve conflictbeheersing in kerkelijke gemeenten, in het kader van een masterprogramma Herbronning Gereformeerde Theologie van de Theologische Universiteit Apeldoorn. De resultaten van het onderzoek worden verwerkt in een thesis die in juni klaar moet zijn. Er komt een vervolg in de vorm van een promotiestudie.
Wij-zij-denken is van alle tijden en gemeenschappen, constateert Post. De kunst is er goed mee om te gaan, zodat het niet onnodig tot conflicten leidt. Dat vraagt om kennis van vaste patronen bij polarisatie. „Iemand in een kerkelijke gemeente neemt een standpunt in en gaat ervoor. Dat leidt tot een tegenreactie bij een ander gemeentelid. Beiden zijn overtuigd van hun gelijk en voeren met gedrevenheid de discussie. Zij zijn degenen die snappen wat er gaande is. Dat de kerk een boodschap moet hebben voor de wereld. Of dat de gemeente de schat die ze heeft ontvangen, juist zorgvuldig moet bewaken. Hun standpunt wordt deel van hun identiteit. Deze zogeheten ”pushers” zijn niet echt in gesprek met elkaar, maar voeren monologen om het zwijgende midden te overtuigen van de juistheid van hun standpunt en tot ”joiners” of aanhangers te maken.”
Middengroep
Het onderzoek van Post is een vorm van Theological Action Research (TAR): onderzoek dat zich direct richt op verandering in gelijkwaardige samenwerking tussen wetenschappers en mensen uit de praktijk. De mediator uit Gorinchem vond vier predikanten uit verschillende kerkgenootschappen (PKN, HHK, CGK en GG) bereid om mee te doen.
„Kerkelijke conflicten worden vaak bekeken vanuit een leerstellig of kerkrechtelijk perspectief”, aldus Post. „Bekijk je ze vanuit de logica van conflicttheorie, dan zie je heel andere dingen.” In zijn denken over het ontstaan van conflicten sluit hij aan bij de theorie van filosoof en consultant Bart Brandsma, auteur van ”Polarisatie. Inzicht in de dynamiek van wij-zij-denken”. In een drietal samenkomsten werd de theoretische kennis gecombineerd met Bijbelstudie en de ervaringskennis van de predikanten. Gedurende het onderzoek werken zij er in hun gemeente doelgericht aan om escalatie van polarisatie te voorkomen. Post hoopt door het onderzoek duidelijk te krijgen of TAR daartoe kan bijdragen.
Zijn kernadvies aan de predikanten is zich te richten op de middengroep. Door het geven van een podium aan de ”pushers” wordt het conflict alleen maar groter, omdat die zich daardoor gesterkt voelen. „De goede vragen leven vaak bij het zwijgende midden. Dat moet je dus een stem zien te geven. Zo verander je van onderwerp, door de zaak waarover het conflict gaat op een hoger niveau te tillen. Of door een nieuw onderwerp in te brengen. In veel gemeenten speelt de vraag naar wijzigingen in de liturgie. De pusher aan de ene kant roept: „Als we niets doen, verliezen we onze jongeren.” De pusher aan de andere kant: „Als we aan de liturgie gaan morrelen, komen we op een hellend vlak.” Een vraag van het midden zou kunnen zijn: Hoe betrekken we jongeren meer bij de gemeente, terwijl we zuinig zijn op waardevolle tradities? Of: Hoe herstellen we de liefde en eensgezindheid in onze gemeente?”
Averechts effect
De ideale situatie is voor Post die waar mensen van allerlei achtergrond, scholing en milieu zich laten gezeggen door het Woord van God. „De christelijke gemeente is bij uitstek een oefenplaats voor het omgaan met verschillen. Ontstaat er desondanks een conflict, laten we dat dan zien als een beproeving. Juist bij conflicten wordt duidelijk of we geestelijk of vleselijk denken. Een geestelijke houding wordt gekenmerkt door de vraag hoe de Heere Jezus in zo’n situatie zou handelen. Een vleselijke houding door gevoelens van miskenning en boosheid.”
Het openlijk benoemen van conflicterende opvattingen heeft volgens de Gorinchemse mediator al een preventieve werking. „Je ziet vaak dat predikanten polarisatie toedekken, maar dat heeft een averechts effect.” De situatie wordt extra gecompliceerd als de predikant zelf vanwege prediking, pastoraat of karakter oorzaak is van een conflict. „Dan kan het inschakelen van iemand van buitenaf zinvol zijn. Bijvoorbeeld een predikant die veel vertrouwen heeft. Je kunt zo iemand vragen een gemeenteavond te houden, niet over het verschil zelf, maar bijvoorbeeld over Bijbels omgaan met conflicten.”
Het zou volgens Post goed zijn als predikanten zich wat meer zouden verdiepen in de theorie over polarisatie. „In nauwe samenhang met wat de Bijbel leert over het omgaan met wij-zij-denken, bijvoorbeeld in Romeinen 14. Zulke hoofdstukken wijzen een weg waarbij niet het behalen van eigen gelijk, maar de eer van God centraal staat. Verdeeldheid binnen kerkenraden kan worden voorkomen door vergaderingen te beginnen met een gezamenlijke Bijbelstudie in plaats van een korte meditatie. Ook de gemeente als geheel zou meer gemeenschappelijk moeten doen. Het is net als in een gezin: samen dingen doen werkt verbindend.”
