Wiersma vindt dat wanneer een school ouders vraagt een identiteitsverklaring te ondertekenen, er sprake is van een botsing van grondrechten. In zijn antwoord op vragen van de PvdA, SP en GroenLinks schreef hij dat dan het recht op vrije meningsuiting en het recht op onderwijsvrijheid schuren met het recht op gelijke behandeling. Inmiddels stellen verschillende andere partijen dat Wiersma zijn excuses moet aanbieden omdat hij onzorgvuldig te werk is gegaan. Maar daarmee is de discussie rond identiteitsverklaringen nog niet voorbij. Later dit jaar zal de minister nader ingaan op de vraag of deze verklaringen nog wel van deze tijd zijn. En zowel de progressieve partijen als de seculiere media zullen niet rusten voordat die verklaringen in de prullenbak liggen.

Hek

Identiteitsverklaringen kunnen gezien worden als een extra veiligheidshek om het bijzonder onderwijs. Met het ondertekenen van zo’n verklaring zeggen ouders de grondslag van de school te onderschrijven. Hoewel iedereen weet dat papier geduldig is en de dagelijkse praktijk soms anders is dan de fraaie formuleringen, zijn deze identiteitsverklaringen wel degelijk van betekenis om scholen een eigen kleur te geven. Vandaar dat het bijzonder onderwijs eraan hecht deze te behouden. Tegelijk zijn ze zich ervan bewust dat er een moment kan komen dat ze verboden worden. En wat dan?

Het is een reëel risico dat een school op termijn van kleur verandert wanneer bij toelating niet meer van ouders gevraagd mag worden de grondslag van de school te onderschrijven. Bekend is dat orthodox-christelijke scholen door buitenstaanders vaak worden gewaardeerd vanwege het gedegen onderwijs en het pedagogisch klimaat waar leerlingen zich moeten houden aan duidelijke regels. Ouders die zich niet rekenen tot die orthodox-christelijke kringen vragen daarom soms toch toelating voor hun kinderen. Dat verzoek wordt meestal niet ingewilligd omdat deze ouders de grondslag niet kunnen of willen onderschrijven. Als die eis vervalt, staat het toegangshek voor deze leerlingen open. Wanneer de enkeling na verloop van tijd gezelschap krijgt, kan dit leiden tot verlies van de oorspronkelijke identiteit. De geschiedenis van een aantal oorspronkelijk protestants-christelijke scholen heeft dat bewezen.

Hoezeer dat gevaar bestaat, het zou echter een schamele bedoening zijn als het wegvallen van de identiteitsverklaring automatisch betekent dat de school haar karakter verliest. Dan is er iets grondig mis. De identiteitsverklaring is wel een extra veiligheidshek, maar ze maakt niet de kern van de identiteit van een school uit. Die behoort achter dat hek aanwezig te zijn.

Algemeen is bekend dat de identiteit wordt bepaald door de mensen die bij de school betrokken zijn. Dus de leerlingen, de leerkrachten en, vergeet niet: de ouders. Met elkaar zijn zij de hoeders van die identiteit.

Allereerst de ouders. Het bijzonder onderwijs is oorspronkelijk ontstaan omdat ouders zich niet konden verenigen met hetgeen op openbare scholen werd onderwezen. Zij richtten scholen op waar zij met een gerust hart hun kinderen naartoe konden sturen. Hetzelfde gebeurde in de tweede helft van de twintigste eeuw, toen vrijgemaakte, reformatorische en evangelische scholen werden opgericht uit onvrede met het bestaande christelijk onderwijs, waar secularisatie en vrijzinnigheid vat op hadden gekregen. Daarom begonnen ze eigen scholen en waren daar zeer op betrokken. Dat laatste bleek onder andere uit aanwezigheid op ledenvergaderingen en ouderbijeenkomsten.

De vraag is nu of die betrokkenheid er nog is. Dat op de meeste ledenvergaderingen van schoolverenigingen nog geen fractie van het aantal ouders aanwezig is, is een veeg teken. Wie als ouder de moeite niet neemt om daar aanwezig te zijn, moet niet klagen als de identiteit van een school gaat schuiven. Zeker nu de vanzelfsprekendheid van eigen scholen dreigt te worden aangetast, is hernieuwde belangstelling en betrokkenheid van ouders een must.

Eigen karakter

Dan de leerkrachten. Zij zijn wel de belangrijkste schakel in het vertalen van de identiteit naar de dagelijkse onderwijspraktijk. Dat vraagt veel van hen. En onmiskenbaar nemen zij die taak serieus. Tegelijk moet de vraag worden gesteld in hoeverre elke leerkracht zich innerlijk verbonden weet met die identiteit. Stellen docenten zich bij elke les de vraag hoe het eigen karakter daarin wordt vertaald? In de beginjaren van reformatorische scholen waren veel docenten druk met het ontwikkelen van eigen lesmateriaal. Achteraf bezien was daar vanuit pedagogisch en didactisch gezichtspunt best het nodige op aan te merken. Maar het feit dat deze docenten veel tijd besteedden aan het verwerken van de eigen identiteit in de lessen mag en moet voor de generatie van nu richtinggevend zijn. Het is een veeg teken dat een schoolleider recent constateerde dat zijn docenten, ondanks bezwaren, een voorkeur hadden voor lesmateriaal van educatieve uitgevers die de gehele onderwijsmarkt bedienen. Daarmee kan het eigen karakter van bijzondere scholen worden ondergraven.

Ten slotte de leerlingen. Zij zijn niet alleen de consumenten van de lesstof, maar zij bepalen mede de sfeer in de school. En dat terwijl ze zelf op zoek zijn naar hun identiteit. Alleen al om die reden is het nodig dat duidelijke lesstof en heldere regels hen helpen hun weg te vinden. Zeker, veel jongeren zullen zich bij die zoektocht soms verzetten tegen de koers. Dat hoort ook bij hun leeftijd. Maar meestal zijn ze vat- en handelbaar als ze voelen dat ouders en docenten uit bewogenheid met hen handelen.

De drie onderscheiden groepen hebben niet alleen elk een specifiek inspanning te leveren, maar ook een gezamenlijke, samen met de kerken. Het oprichten en bezitten van eigen scholen was ooit een zaak van gebed. Is het dat nog? Of zijn we met elkaar zo gewend aan het bestaan van die scholen, dat het gebed is verflauwd? Als dat het geval is, zal de identiteit snel verloren gaan.

De auteur is oud-hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad.