Vrijheid van onderwijs

Wat staat er in de wet over de vrijheid van onderwijs?

In de grondwet van 1848 staat al een artikel over de vrijheid van onderwijs, namelijk artikel 194. Hierin staat o.a. dat de inrichting van het onderwijs door de wet geregeld wordt, dat het geven van onderwijs vrij is, maar dat onderwijs wel onder overheidstoezicht staat.

Artikel 23 (1917), met de langste tekst van de Nederlandse grondwet, gaat in op onderwijsvrijheid. Hierin staat dat we naast openbaar onderwijs ook bijzonder onderwijs hebben, voor mensen met een bepaalde godsdienst of levensovertuiging. Verder is o.a. het volgende bepaald:

• de overheid zorgt voor openbaar onderwijs en houdt er ook toezicht op
• in elke gemeente moeten voldoende openbare basisscholen zijn
• in de wet staan de eisen die aan de onderwijskwaliteit en het bijzonder onderwijs worden gesteld
• bijzonder lager onderwijs krijgt dezelfde financiering als openbare basisscholen

De regelgeving voor bijzonder onderwijs is te vinden in de wet op het primair onderwijs en de wet voortgezet onderwijs (https://wetten.overheid.nl/BWBR0044212/2022-08-01). Daarnaast zijn er wetten en regelingen over o.a. de leerresultaten, de beoordelingsnormen in het onderwijs, de eindexamens, bekostigingsbesluiten, de leerplichtwet, wetten voor speciaal onderwijs en hoger onderwijs etc.

Wat is algemeen bijzonder onderwijs?

In Nederland is er naast het openbaar onderwijs ook bijzonder onderwijs, waarin het onderwijs wordt ingericht op basis van een identiteit of geloofsovertuiging. Daarnaast is er ook het algemeen bijzonder onderwijs. Dat zijn scholen die een bepaalde visie hebben op opvoeding en onderwijs, bijvoorbeeld Montessorischolen.

Waarom is onderwijsvrijheid belangrijk?

Wat houdt onderwijsvrijheid in en waarom is het belangrijk? Vrijheid van onderwijs betekent dat iedereen in Nederland een school mag starten en dat je deze naar je eigen overtuiging mag inrichten. Je moet aan een aantal voorwaarden en aan de wettelijke eisen voldoen, dat wordt door de Inspectie van het Onderwijs onderzocht.
Als school mag je van leerlingen en docenten eisen dat ze bijvoorbeeld een reformatorische levensovertuiging hebben.
Verder hebben ouders de vrijheid om een school te kiezen voor hun kinderen. De vrijheid van onderwijs is belangrijk, omdat je zo keuzevrijheid hebt, je kunt het onderwijs kiezen dat het best past bij je overtuigingen, behoeften en waarden.

Moeten we bijzonder onderwijs houden of afschaffen?

In de Tweede Kamer wordt regelmatig gedebatteerd over de vrijheid van onderwijs. In 2021 diende de PvdA een wetsvoorstel in voor wijzigingen in artikel 23. In het voorstel werd het recht voor scholen om leerlingen te weigeren op basis van levensbeschouwing ingeperkt. Het kabinet-Rutte IV zag geen noodzaak van deze wijziging. Maar de vrijheid van onderwijs blijft onder vuur liggen, omdat sommigen vinden dat het artikel in strijd is met andere waarden.

De mythen over vrijheid van onderwijs

Er bestaat een aantal misvattingen over de vrijheid van onderwijs. Er wordt bijvoorbeeld gezegd dat het de kansengelijkheid vermindert. Of dat bijzondere scholen kinderen indoctrineren. Dat is niet het geval, want scholen moeten zich houden aan regels en voorschriften, zodat het onderwijs pluralistisch is en verschillende perspectieven behandelt.
Een reformatorische school mag van een docent eisen dat hij een reformatorische levensovertuiging heeft, maar hij mag een docent niet weigeren omdat hij homoseksueel is, omdat dat valt onder discriminatie. Veel mensen vinden dat je als school alle kinderen zou moeten toelaten, een open toelatingsbeleid, omdat je anders ook discrimineert.

Argumenten tegen vrijheid van onderwijs:

• Bijzondere scholen maken de segregatie groter
• Alle kinderen moeten dezelfde kansen krijgen. Bijzonder onderwijs kan kinderen beperken in hun ontwikkeling.
• Een open toelatingsbeleid is nodig omdat je anders discrimineert
• Te veel vrijheid kan leiden tot een gebrek aan kwaliteitscontrole

Argumenten voor bijzonder onderwijs:

• Keuzevrijheid: ouders kunnen kiezen wat het beste onderwijs is voor hun kind.
• School, kerk en gezin vormen een opvoedingsdriehoek. Door kinderen op een reformatorische of christelijke school te laten gaan, krijg je een eenheid in de opvoeding.
• Je hebt recht op culturele of levensbeschouwelijke vrijheid
• Onderwijsvrijheid bevordert diversiteit in het onderwijs
• De kwaliteit van scholen wordt beter omdat ouders hun kind naar een andere school kunnen sturen als de school tegenvalt. Concurrentie zorgt voor een hogere kwaliteit van scholen.

Vrijheid van onderwijs in andere landen

Hoe is het in andere landen met de vrijheid van onderwijs?

• In België is er neutraal onderwijs, waarin de ouders kunnen kiezen welke levensbeschouwelijke vakken hun kind volgt. Daarnaast mag je, naar artikel 24 van de Belgische grondwet, eigen scholen stichten met bijv. een bepaalde levensovertuiging.
• In Frankrijk moeten kinderen naar de openbare school. Maar ouders kunnen ook kiezen voor een katholieke school, al kost dat heel wat meer, want dat zijn particuliere scholen. Er zijn ook een aantal islamitische scholen en een paar Montessorischolen.
• In Duitsland zijn er naast het openbaar onderwijs ook bijzondere scholen, bijvoorbeeld islamitische scholen, die deels door de overheid gefinancierd worden. Daarnaast zijn er ook particuliere scholen, die geen financiering vanuit de overheid krijgen. In de Duitse grondwet staat de vrijheid tot het stichten van een eigen school. In vergelijking met Nederland zijn er veel minder bijzondere scholen.