Cohn is hoogleraar rechtsgeleerdheid aan de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem en doceert ook in Londen. In het verleden bekleedde ze een tiental leerstoelen aan buitenlandse universiteiten. Als rechtgeaard wetenschapper begint ze het gesprek in een Jeruzalems restaurantje met een minicollege. Terwijl ze door een berg papieren bladert, somt ze in snel tempo de juridische kwesties op die momenteel de gemoederen in Israël verhitten. Want minister van Justitie Yariv Levin wil het staatsrechtelijk bestel fors op de schop nemen.

Een greep uit de plannen: het parlement kan de zogenoemde basiswetten met een eenvoudige meerderheid van 61 van de 120 stemmen wijzigen. Met diezelfde stemverhouding kan een beslissing van het hooggerechtshof over de rechtsgeldigheid van wetgeving worden teruggedraaid. En de politiek krijgt een forse vinger in de pap bij de benoeming van rechters, inclusief de leden van het hooggerechtshof. „Dit is wat er in Hongarije gebeurt en wij dreigen diezelfde weg in te slaan”, vat de Israëlische juriste haar bezwaren samen.

Wat baart u de meeste zorgen?

„Als deze plannen daadwerkelijk worden uitgevoerd, kan de regering tot op zekere hoogte elk besluit nemen dat ze wil, zolang ze een meerderheid in de Knesset heeft. Want zelfs als het hooggerechtshof de uitvoerende macht terugfluit over een wet die niet door de beugel kan, kan dat vonnis worden overruled door het parlement. Dat kan er onder andere in resulteren dat de publieke omroep wordt gesloten – iets waar serieus over wordt gesproken. Het kan ervoor zorgen dat Arabieren het land worden uitgegooid, zoals minister Itamar Ben-Gvir onlangs suggereerde.

Dat raakt allemaal aan mijn diepere zorg dat het rechtsstatelijk karakter van ons land op het spel staat. Als je in democratie gelooft, zijn deze voornemens compleet onacceptabel. Deze regering heeft als uitvoerende macht al de touwtjes in handen. Door haar meerderheid in de volksvertegenwoordiging, controleert ze ook de wetgevende macht. En met deze hervormingen van het juridisch bestel, neemt ook de rechterlijke macht straks een ondergeschikte positie in. Dan is het gedaan met de scheiding der machten en zijn de traditionele ”checks and balances” verdwenen.”

Zal het echt zo’n vaart lopen?

„Kijk, voor een deel laat deze regering ook proefballonnen op om te kijken hoever ze kan gaan. Dat is niet ongebruikelijk. Je hoort nu al geluiden dat de zogenaamde ”override clause”, waarbij het parlement besluiten van de opperrechters kan terugdraaien, mogelijk wordt afgezwakt. Maar zelfs in afgezwakte vorm is de gedachte erachter principieel fout en kunnen de uitkomsten verschrikkelijk zijn.”

In hoeverre zijn er hervormingen van het staatkundig bestel nodig?

„Er zijn zwakheden in het bestel. We hebben maar één kamer in de volksvertegenwoordiging, in plaats van twee, zoals in de meeste landen. Israël kent ook geen grondwet, maar een verzameling basiswetten. Dat hoeft op zichzelf geen probleem te zijn, zolang het hooggerechtshof aan die basiswetten toetst en de bevoegdheid heeft om wetgeving ongeldig te verklaren, zonder dat de politiek daar overheen walst. Dan gaat onze ‘grondwet’ functioneren als de constitutie in Rusland of China.

De nu voorgestelde wijzigingen in het systeem zijn geen hervormingen. Ik noem ze een regelrechte ”regime change” richting een autoritaire staat. Als je straks een probleem hebt, ga je naar een vriend in de regering in plaats van naar de rechtbank. Daarom: als wij de rechterlijke macht nu niet beschermen, zal zij ons in de toekomst ook niet meer kunnen beschermen.”

Hoe komt dit allemaal?

„Door een combinatie van factoren. Het heeft te maken met de juridische cultuur. Simpel gezegd: als ik geen straf krijg, is het blijkbaar oké om illegaal te handelen. Maar ook met de politieke cultuur. Kijk eens wat een deining de toeslagenaffaire bij jullie in Nederland heeft gegeven. Hier belooft Aryeh Deri (leider van de religieuze Shaspartij, RD) dat hij niet in de politiek zal terugkeren, en het volgende moment laat hij zich tot minister benoemen.

Gebrek aan sociale samenhang speelt ook een rol. Er heerst een cultuur van individualisme. Dat is weliswaar een wereldwijd verschijnsel, maar in Israël wordt dat versterkt door de tegenstellingen tussen seculier en religieus.

Het grote probleem is de onevenredig grote invloed die ultraorthodoxe partijen in dit land hebben, zeker in deze regering. Als zij meer macht krijgen, moeten ze ook meer maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen. Bijvoorbeeld door in militaire dienst te gaan en een baan te zoeken. Nu betaal ik belasting voor hen. En er groeit onder hen een generatie mannen op die nauwelijks wordt geschoold in elementaire vakken als geschiedenis en aardrijkskunde.”

Wat betekent dat voor u persoonlijk?

„Ik kan alleen maar protesteren. Door als wetenschapper artikelen te schrijven waarin ik de situatie aan de kaak stel. En als ik uiteindelijk voor de keus word gesteld: meewerken of buitengesloten, dan word ik er liever uitgegooid.”

Dit is het eerste deel in een serie van vier over de mening van Israëliërs over de nieuwe regering. Zaterdag: Messiasbelijdende Joden.