De aantallen staan in schrille tegenspraak tot het geringe aantal Ratzinger-souvenirs in de religieuze snuisterijenwinkels rond het Vaticaan. Het was dan ook een mooie opsteker voor de conservatieven binnen de Rooms-Katholieke Kerk die de hervormingsgezindheid van de huidige paus, Franciscus, maar moeilijk kunnen verkroppen.

Het voor de gelegenheid aangepaste ritueel verschilde uiteindelijk maar weinig van dat van de uitvaart van een paus in functie. Natuurlijk ontbrak het breken van de pauselijke zegelring: dat was al gebeurd bij Benedictus’ terugtreden in 2013. Ook is afgezien van de Novene, de traditionele negen dagen van rouw, en de rituele smeekbeden van de kerk van Rome en die van de oosterse katholieke ritus aan het eind van de ceremonie. En omdat het niet de dood van het staatshoofd betrof, werd binnen Vaticaanstad geen vrije dag gegeven.

Voor de plechtigheid waren ditmaal alleen officiële delegaties uitgenodigd uit Duitsland en Italië, de landen waar Ratzinger heeft gewoond. Dat weerhield verschillende prominenten echter niet om op persoonlijke titel een plek op de eerste rij te verwerven. Zoals koning Filip en koningin Mathilde van België, de Spaanse koningin-moeder Sofia, de presidenten van Portugal en Slovenië, Rebelo de Sousa en Musar. Polen en Hongarije, niet toevallig de meest conservatief ingestelde EU-staten, waren ook present met de presidenten Duda en Novak, nadat de Hongaarse premier Orban eerder al zijn eer had betoond aan de opgebaarde paus emeritus. Koning Willem-Alexander en koningin Máxima waren niet naar Rome afgereisd.

Verder verliep de uitvaart langs traditionele weg, met 130 kardinalen, 3700 andere geestelijken, meer dan 1100 geaccrediteerde journalisten en met de mis op het plein, voorgezeten door paus Franciscus met de decaan van het kardinalencollege, Giovanni Battista Re, als celebrant. Het lichaam van de ex-paus is gelegd in een drievoudige kist van cipressenhout, zink en simpel hout, met de rekwisieten van zijn ”pauselijke waardigheid”: de munten en medailles met zijn beeldenaar, de rituele sjaal pallium en het rogito: een verslag van zijn daden als hoofd van de Rooms-Katholieke Kerk in een zinken cilinder. Na de mis werd hij in een privéceremonie naar de Vaticaanse Grotten gedragen, de crypte onder de Sint Pieter waar circa negentig pausen en kardinalen liggen, om te worden bijgezet in de tombe die eerder plaats bood aan de –inmiddels naar de basiliek zelf overgebrachte– Johannes XXIII en Johannes Paulus II.

Santo Subito

Net als bij de dood van Johannes Paulus II in 2005 werd ook nu binnen het publiek een spandoek getoond met de tekst ”Santo Subito” (meteen heilig). Die wens werd toen verhoord met een supersnelle bevordering van de overleden paus tot zalige (in 2011) en vervolgens heilige, in 2014.

De vraag is wel of zijn opvolger ook zo’n voorkeursbehandeling zal krijgen. Paus Wojtyla is immers na zijn heiligverklaring in opspraak gekomen in verband met misbruikschandalen en in München loopt nog een rechtszaak waarin ook Ratzinger wordt beticht van doodzwijgen. Dat noopt tot voorzichtigheid – al is dat niet de mening van de voormalige secretaris van de ex-paus, mons. Georg Gänswein, die tegenover het wereldwijde rooms-katholieke tv-netwerk EWTN verklaarde dat hij rekent op een snel formeel verzoek tot zaligverklaring van Benedictus.

In een ander interview, met het rechts-katholieke weekblad Die Tagespost, richtte Gänswein, die zich heeft opgeworpen als paladijn van de conservatieve vleugel, een frontale aanval op paus Franciscus. De aanleiding vormde de Latijnse mis, waarbij de geestelijke met zijn rug naar de mensen staat. Die werd door het Tweede Vaticaans Concilie (1962-65) vervangen door de mis in de landstaal en naar het volk toe. Maar in 2007 herstelde Benedictus XVI de oude ritus in ere, wat in 2021 door Franciscus weer werd teruggedraaid. Daarmee had hij zijn voorganger „pijn in het hart” berokkend, aldus Gänswein, die betoogt dat de huidige paus zo „een schat heeft ontvreemd” van het rooms-katholieke volk.

Binnen het Vaticaan circuleert echter ook een ander document, van de Braziliaanse theoloog Faustino Texeiro, die Ratzinger verwijt dat hij als prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer in de jaren 1981-2005 de kerk „met ijzeren vuist een rigide katholicisme oplegde en dissidente theologen het zwijgen oplegde. (…) Maar gelukkig kwam toen Franciscus”.

Ingezet beleid

Het heeft er dus alle schijn van dat de dood van Ratzinger het conflict tussen hervormers en traditionalisten, dat tot nu toe smeulende was omdat de huidige paus en zijn voorganger persoonlijk goed met elkaar overweg konden, heeft doen ontvlammen. De vraag is nu wat Franciscus gaat doen. Hij beweegt zich inmiddels in een rolstoel, oogt vermoeid en heeft aangegeven dat ook hij zich te zijner tijd wil terugtrekken. Dat zou kunnen, nu daarmee niet langer de wat bizarre situatie zou ontstaan van een paus en twee ex-pausen. Maar hij wil natuurlijk ook dat het door hem ingezette beleid wordt voortgezet. Nu vallen van de 125 kardinalen die nu nog het kiescollege vormen voor het volgende conclaaf, er dit jaar 11 af wegens het bereiken van de 80-jarige leeftijd. De paus kan dat gat opvullen met hem welgezinde kieskardinalen en dat is weer een goede reden om in ieder geval in 2023 nog maar aan te blijven.