Prof. Baars, emeritus hoogleraar aan de Theologische Universiteit Apeldoorn van de Christelijke Gereformeerde Kerken, liet zich in 2011 in het Reformatorisch Dagblad overwegend positief uit over de trilogie ”Jezus van Nazareth” van Ratzinger, waarvan op dat moment het tweede deel was verschenen. „In het eerste deel laat de paus zien dat hij protestantser, Bijbelgetrouwer, over de Heere Jezus spreekt dan menig protestants theoloog. Het tweede deel is daarvan een bevestiging”, aldus prof. Baars destijds.

Die vaststelling staat nog altijd, zegt de emeritus hoogleraar. „Benedictus schreef heel respectvol over de Heere Jezus. In zijn boek keert hij ook steeds terug naar de letterlijke tekst van het Evangelie. Daarin is hij Bijbelgetrouwer dan een heleboel protestantse theologen van naam die zich met het Nieuwe Testament bezighouden.”

Tegelijk was de paus emeritus „zeer overtuigd rooms-katholiek”, aldus prof. Baars. „Niet voor niets was hij voor zijn aantreden als paus een van de belangrijkste mensen in de curie. En, ook echt rooms-katholiek: hij speelde een belangrijke rol in de zalig- en heiligverklaring van zijn voorganger, Johannes Paulus II. Verder tref je in zijn trilogie tal van heel klassieke rooms-katholieke noties aan.” Zoals? „De verering van Maria, die hij beslist niet afwijst. Of de leer van het vagevuur.”

Een „groot communicator, zoals zijn voorganger” was Benedictus XVI zeker niet, zegt de hoogleraar. Dat media wereldwijd veel aandacht besteden aan diens overlijden, begrijpt hij „enerzijds. Aan de andere kant denk ik dat heel veel mensen hem eigenlijk al vergeten waren. Hij kwam ook nauwelijks meer in de publiciteit.”

Bestuderen Bijbel

Paus Benedictus XVI is een bijzondere paus geweest, zegt Hans van Hoof, interim-directeur van Stichting In de Rechte Straat (IRS). De stichting heeft als doelstelling onder andere „de rooms-katholieke medemens te bereiken met het Evangelie.” Van Hoof, zelf afkomstig uit de Rooms-Katholieke Kerk: „Sowieso was Benedictus de eerste paus die niet tot aan het einde van zijn leven paus is gebleven. Verder zijn tijdens zijn pausschap de schandalen binnen de Rooms-Katholieke Kerk erg onder de aandacht gekomen – waar hij niet altijd op een even verstandige manier mee omging.”

Dat neemt niet weg dat Benedictus XVI een „heel belangrijke” paus is geweest, aldus Van Hoof. „Hij was de rechterhand van zijn voorganger, Johannes Paulus II, en heeft in de voorbereiding van het Tweede Vaticaans Concilie een belangrijke rol gespeeld. Tijdens zijn pausschap werden de gevolgen van de besluiten die tijdens dit concilie zijn genomen ook zichtbaar. Heel belangrijk was bijvoorbeeld dat hij het bestuderen van de Bijbel nadrukkelijk heeft gepropageerd.”

De trilogie ”Jezus van Nazareth” die Benedictus schreef, noemt Van Hoof een „indrukwekkend werk. Ik heb weinig boeken van pausen gelezen, maar dit is zo’n werk waarvan ik denk dat ook mensen in de gereformeerde gezindte het zouden moeten lezen. Heel Bijbels schrijft hij daarin over de plek van de Heere Jezus in de geloofsleer.”

Ook in de „modernisering” van de Rooms-Katholieke Kerk speelde de nu overleden paus een rol van betekenis, zegt hij. „Hij zocht, op een heel eigen wijze, de verbinding met andere kerken en godsdiensten, waarbij hij overigens vasthield aan het fundament van de kerk.”

Atheïstische tijdgeest

De eerste keer dat ds. J.M.J. Kieviet, voorzitter van de vereniging Protestants Nederland, iets van Joseph Ratzinger, de latere paus Benedictus XVI, las, was in de jaren zestig, laat hij weten. „Drs. G. Puchinger interviewde hem voor zijn bundel ”Gesprekken over Rome – Reformatie”. Daarin wordt Ratzinger, destijds hoogleraar dogmatiek in Münster, gepresenteerd als een van de progressieve rooms-katholieke theologen van toen, samen met onder anderen Karl Rahner en Hans Küng. Ratzinger was in die tijd een groot bewonderaar van het Tweede Vaticaanse Concilie.”

Toen Ratzinger later de ontwikkelingen vanuit dat concilie waarnam, aldus ds. Kieviet, „nam hij op moedige wijze afstand van de drang tot vernieuwing in zijn kerk. Na zijn benoeming tot prefect van de geloofsleer en weer later tot hoofd van de Rooms-Katholieke Kerk liet hij keer op keer blijken pal te staan voor de traditionele leer. Daarin ligt voor mijn besef zijn verdienste. Hij besefte terdege dat hij de hoogste hoeder van het geloof was, en verweerde zich dan ook scherp tegen de atheïstische tijdgeest die hij alom zag oprukken. Hij had geen enkele affiniteit met de modern-religieuze relativering van de christelijke beginselen. Ook het morele verval binnen zijn kerk was hem een doorn in het oog.”

Hoe zou ds. Kieviet de erfenis van Benedictus XVI willen taxeren? „Ik constateer dankbaar dat deze nu overleden ex-paus een medestrijder was voor het behoud van een Bijbels-genormeerde boodschap. Zijn leerzame boeken over Jezus van Nazareth tonen hem ook als een betrokken en eerlijk uitlegger van de evangeliën.”

Anderzijds, aldus de christelijke gereformeerde emeritus predikant, „bezette deze paus een stoel waarvan de rechtmatigheid door elke ware protestant wordt betwist. De pretenties van zijn kerk tegenover andere geloofsgemeenschappen bewaakte hij scherp. De concilie-uitspraken van Trente, inclusief die over de rechtvaardiging van het geloof, zijn ook onder zijn papale leiding recht overeind gebleven. Daar heeft ook deze paus niets aan kunnen en willen veranderen. In zijn eerste toespraak als zojuist gekozen paus in april 2005 riep hij Maria aan om hulp in zijn bediening.”

Behartenswaardig, zegt ds. Kieviet, „blijft echter zijn in 2011 gedane uitspraak in het Duitse Erfurt dat Maarten Luthers vraag naar een genadig God nog steeds de vraag van elk mens moet zijn. En daarmee hield hij ook de protestanten een heldere spiegel voor.”