Allereerst werkt het aanbieden van excuses averechts. Nadat Halsema als burgermeester van Amsterdam in Suriname excuses had aangeboden voor de rol die onze hoofdstad in het slavernijverleden speelde, was de reactie: „Wij leven vandaag nog steeds met de gevolgen van het slavernijverleden. Zonder een herstelprogramma worden excuses niet geaccepteerd.” Ondertussen vroegen veel Nederlanders zich boos af: Waarom bieden wij excuses aan voor wat wij niet gedaan hebben? Het gevolg was dat het debat over het verleden nog verder polariseerde en muurvast kwam te zitten in een contraproductief en radicaal wij-zij-denken.

Het lijkt ons zinvoller om een open en misschien soms ongemakkelijke dialoog te voeren over het verleden. Een dialoog biedt blijvend ruimte voor nationale betrokkenheid op het verleden en voorkomt bovendien dat de discussie verzandt in polarisatie.

Selectief

Het kabinet wil op zeven plekken in de voormalige koloniën excuses maken. Daarmee maakt het slechts een kleine selectie. Landen als Indonesië, Zuid-Afrika en Sri Lanka blijven buiten beeld. Dat excuses maken voor het verleden selectief gebeurt, is een standpunt dat gedeeld wordt door 63 procent van de Nederlanders (I&O, 2021). Bovendien wordt deze bijzonder zwarte bladzijde uit onze geschiedenis eruit gelicht onder druk van de tijdgeest. Dat maakt de excuses behalve selectief ook wat goedkoop.

In deze excuuscultuur is het einde zoek. Moeten er ook excuses gemaakt worden voor het feit dat vrouwen tot 1957 als ”handelingsonbekwaam” gezien werden. En maken we ook excuses tegenover Spanje voor het kapen van de Zilvervloot in 1628? Het zijn zomaar wat voorbeelden.

We mogen nooit blind zijn voor het ongemak dat mensen kunnen ervaren met betrekking tot het verleden. Dat moeten we serieus nemen. Maar tegelijk kan selectiviteit in het aanbieden van excuses voor méér ongemak zorgen bij hen die gepasseerd worden. Ook dat wekt polarisatie op.

Zelfreflectie

Het aanbieden van excuses voor ons slavernijverleden getuigt ook van weinig zelfkennis. Het voelt in de huidige tijdgeest wellicht ”goed” om met een morele verhevenheid te spreken over de keuzes van onze voorouders, maar voor die keuzes zijn wij niet verantwoordelijk. Wel voor hedendaagse misstanden. Hoe is het mogelijk dat er nog steeds (legaal!) vrouwen in de prostitutie tot slaaf worden gemaakt? Wat vinden we ervan dat kindslaven worden ingezet in de kobaltmijnen van Congo om ”duurzame grondstoffen” te delven voor de productie van onze accu’s? En gaat het kabinet ook eindelijk eens excuses maken voor het legaliseren van drugs en het daardoor berokkende leed?

De vraag is of passiviteit rond de belangrijke thema’s van nú ons niet medeplichtig maken aan het leed dat mensen wordt aangedaan. Steken we onze nek uit of zullen onze kinderen en kleinkinderen excuses moeten maken vanwege onze passiviteit, lauwheid en kleingeestigheid? Zelfreflectie is nodiger én pijnlijker dan historische reflectie.

SGP-jongeren is een warm voorstander van een open dialoog. Het verleden vraagt om voortdurende bezinning, bewustwording en reflectie. Tegelijkertijd is het maken van excuses voor allerlei historische episodes selectief en polariserend. Het kabinet zou er daarom goed aan doen om níet mee te gaan met de tijdgeest en af te zien van excuses. Onze nationale geschiedenis, inclusief alle zwarte bladzijden, vormt een publieke spiegel voor zelfreflectie en een oproep tot adequaat optreden tegen misstanden van nu. Als we die grote verantwoordelijkheid laten liggen, zullen er in de toekomst excuses worden aangeboden voor onze laksheid.

De auteurs zijn bestuurslid van SGP-jongeren.