„Mijn zoon is in het bombardement omgekomen.” Droefheid klinkt in de stem van Mykola Kaletnik, een oudere man die diep in zijn jas weggedoken met zijn boodschappen op de bus wacht. Toen de eerste Russische colonnes op 24 februari 2022 Borodyanka binnentrokken, vluchtte hij in allerijl met zijn vrouw naar een dorpje circa 3 kilometer verderop – waar hij nog steeds woont. Zijn zoon bleef achter om op het appartement, nummer 371, te passen. Kaletnik zag hem nooit meer levend terug. „Op 10 april hebben ze hem uit het puin opgegraven.”

Borodyanka, circa 50 kilometer ten noordwesten van Kyiv, lag in de begindagen van de invasie van Oekraïne op de hoofdas van de Russische opmars. Binnen twee à drie dagen zouden de Russen de Oekraïense hoofdstad veroveren, zo was het plan. Maar door een combinatie van strategische fouten, felle tegenstand en logistieke problemen lukte dat niet. Eind maart moesten de Russische troepen zich noodgedwongen terugtrekken. Borodyanka bleef verwoest en geplunderd achter. Van de circa 13.000 inwoners overleefden er 200 tot 400 de 38 dagen Russische bezetting niet.

Naakt

„Een kennis van mij zijn de hielen afgesneden”, zegt de gepensioneerde Valentina Pasichnik zichtbaar geroerd. „Hij werd door de Russen verdacht van banden met het Oekraïense leger. Ze lieten hem achter in de veronderstelling dat hij vanzelf wel zou sterven. Maar hij overleefde op wonderlijke wijze.” Pasichnik kan zo tal van door de Russen in Borodyanka gepleegde gruweldaden opnoemen. „Jongens werden gedwongen zich naakt uit te kleden en werden nagezocht op tatoeages met nationalistische uitingen. Bij de rotonde van Borodyanka werden kerels wie het niet was gelukt op tijd weg te komen, doodgeschoten. Mijn schoonzoon (die daar ook bij was, CB) zei: „Ik weet niet waar ik de kracht vandaan kreeg, maar het lukte mij om te vluchten.””

Boetsja zorgde wereldwijd voor afschuw –vanwege de gruwelijke moorden op onschuldige burgers en de op straat achtergelaten lijken– maar de situatie in Borodyanka was nog „aanzienlijk erger”, sprak de Oekraïense president Volodymyr Zelensky een week nadat de stad op 1 april was bevrijd.

Nieuws in beeld

Vier etages ingestort in een flatgebouw in Borodyanka. beeld RD

De door luchtdruk verwoeste woonkamer van een gebombardeerde flat in Borodyanka. beeld RD

Een kunstwerk van de Britse kunstenaar Banksy, wiens identiteit onbekend is, op de muur van een verwoest flatgebouw in Borodyanka. beeld Martinus Matthew van Dijk

David en Goliath van de Britse kunstenaar Banksy, wiens identiteit onbekend is. beeld RD

Gepensioneerde dames vlechten een camouflagenet voor het Oekraïense leger. beeld Martinus Matthew van Dijk

Een gedenkplek voor de in de oorlog gesneuvelde militairen uit Borodyanka. Danilo Rabosh: 27.12.2002 – 13.02.2024. Bodgan Boroday: 13.3.1997 – 13.02.2024. beeld Martinus Matthew van Dijk

Bombardementen

Pasichnik maakte het allemaal vanuit de kelder van het huis van haar dochter mee. „Te laat realiseerden we ons dat we moesten vluchten.” Zodra de bezettingsmacht de straten beheerste, was het vrijwel onmogelijk om nog te vertrekken. „De Russen schoten op iedereen die zich op straat vertoonde.”

Nadat Russische vliegtuigen en helikopters eerst de infrastructuur en tankstations vernietigden, was de hoogbouw in Borodyanka aan de beurt. Toen de Russen zich eind maart noodgedwongen moesten terugtrekken, vernielden ze uit frustratie ook andere objecten. Zoals het monument voor de beroemde Oekraïense dichter Taras Sjevtsjenko (1814-1861). Opzettelijk beschoten door een Russische boordschutter. In het nabijgelegen Andriivka losten tanks tijdens de aftocht bewust op ieder huis een schot. Zeker de helft van alle bebouwing in Borodyanka is tussen 24 februari en 1 april 2022 verwoest of beschadigd door de Russische bezetter of tijdens vuurgevechten met het Oekraïense leger en met de burgerwacht.

Vooral de bombardementen op flatgebouwen waren voor Pasichnik angstige momenten, die ze zich nog levendig voor de geest kan halen. „Uit de kelder van een ingestorte flat riepen slachtoffers: „Help ons!” Maar de Russen lieten ons niet toe te helpen. Op brandweerlieden die wilden blussen, schoot de bezetter.”

Anders dan in Boetsja en Irpin, waar de verwoeste gebouwen grotendeels zijn herbouwd, is de schade in Borodyanka nog altijd goed zichtbaar. De meeste plekken waar ooit hoogbouw stond, zijn nu kale vlaktes. Maar naast de rotonde van de stad –op de snelweg richting Kyiv– staat nog altijd de zwartgeblakerde ruïne van wat eens een negen etages tellende flat was fier overeind. De muren opgevrolijkt met kunstwerken van Banksy – de beroemde Britse graffitikunstenaar, wiens identiteit niet vaststaat. Zoals David en Goliath: een schilderij van een grote kerel en een kleine jongen in judopakken die met elkaar worstelen.

Veerkracht

De geschiedenis van de jongeling David die de reus versloeg, staat symbool voor de veerkracht van de bevolking. „Wij houden hoop en gaan door tot de overwinning”, zegt Pasichnik. In een zaal van het gemeentehuis van Borodyanka vlecht ze met een stel oudere dames camouflagenetten voor het leger om zo ook haar steentje bij te dragen aan de strijd. „Laat de Russen maar komen, ik lust ze rauw”, beaamt Kaletnik, wiens kind tijdens bombardementen om het leven kwam. „Nu mijn zoon niet meer leeft, ben ik niet meer bang om tot de dood te vechten”, zegt de zeventiger strijdvaardig.

Niet iedereen in Borodyanka denkt er echter zo over. „Ik wil het liefst dat deze ellende zo snel mogelijk ophoudt”, zegt Oleksandr Osipov, een veteraan die twee jaar en tien maanden aan het front lag bij Zaporizja en meerdere kameraden zich in de strijd zag ontvallen. „Het maakt me niet uit hoe deze oorlog stopt: al moet Oekraïne land kwijtraken, het sparen van mensenlevens is het meer dan waard”, zegt hij na alles wat hij heeft meegemaakt.